Europe

 

THE MODERN WORLD, FOR BETTER OR WORSE, SPRINGS from Europe. This western outpost of the great Eurasian land mass gave birth to the Enlightenment, which led to the Industrial Revolution, which has resulted in what we now see around us every day. For that we can give thanks to, or blame, Europe’s location.

The climate, fed by the Gulf Stream, blessed the region with the right amount of rainfall to cultivate crops on a large scale, and the right type of soil for them to flourish in. This allowed for population growth in an area in which, for most, work was possible all year round, even in the heights of summer. Winter actually adds a bonus, with temperatures warm enough to work in but cold enough to kill off many of the germs which to this day plague huge parts of the rest of the world.

Good harvests mean surplus food that can be traded; this in turn builds up trading centres which become towns. It also allows people to think of more than just growing food and turn their attention to ideas and technology.

Western Europe has no real deserts, the frozen wastes are confined to a few areas in the far north, and earthquakes, volcanoes and massive flooding are rare. The rivers are long, flat, navigable and made for trade. As they empty into a variety of seas and oceans they flow into coastlines which are, west, north and south, abundant in natural harbours.

If you are reading this trapped in a snowstorm in the Alps, or waiting for flood waters to subside back into the Danube, then Europe’s geographical blessings may not seem too apparent; but, relative to many places, blessings they are. These are the factors which led to the Europeans creating the first industrialised nation states, which in turn led them to be the first to conduct industrial-scale war. 

**

Geographically, the Brits are in a good place. Good farmland, decent rivers, excellent access to the seas and their fish stocks, close enough to the European Continent to trade and yet protected by dint of being an island race – there have been times when the UK gave thanks for its geography as wars and revolutions swept over its neighbours.

The British losses in, and experience of, the world wars are not to be underestimated, but they are dwarfed by what happened in Continental Europe in the twentieth century and indeed before that. The British are at one remove from living with the historical collective memory of frequent invasions and border changes.

There is a theory that the relative security of the UK over the past few hundred years is why it has experienced more freedom and less despotism than the countries across the Channel. The theory goes that there were fewer requirements for ‘strong men’ or dictators, which, starting with Magna Carta (1215) and then the Provisions of Oxford (1258), led to forms of democracy years ahead of other countries.

It is a good talking point, albeit one not provable. What is undeniable is that the water around the island, the trees upon it which allowed a great navy to be built, and the economic conditions which sparked the Industrial Revolution all led to Great Britain controlling a global empire. Britain may be the biggest island in Europe, but it is not a large country. The expansion of its power across the globe in the eighteenth, nineteenth and twentieth centuries is remarkable, even if its position has since declined.

African History is More Than Stale Narratives of Slavery and Colonialism

After the conference, a friend took me on a trip to one of the old trading posts that dotted the Gambia river and its tributaries from the 16th century onwards. Bintang was on a wide tributary, a couple of hours from Banjul; it had been settled by a few Portuguese men who had intermarried with African women and established trading links. We arrived in the early afternoon, and drove down to the fishing port where canoes were piled up at the jetty. My friend asked where the ruins of the old settlement were, and someone gestured beyond the jetty. We walked past a large midden of shells betokening ancient settlement, and soon saw the clear signs of the fortifications that had been built here more than 400 years before.

Back in the town, I began chatting to some of the fishermen. Yes, they knew all about the settlement here. The ruins were all over the place, and some of the houses were built with the old stones that had been brought from Lisbon. The history was there, known about, but not taught or discussed in schools, in universities, or in shaping a sense of the complexity of the African past. In fact, in most cases, history was taught with a syllabus that was 50 years old.

This picture is mirrored across the continent. One time, many years ago, I was discussing the past with a Senegalese friend, who said that it was better to forget it: I was not a slaver, and he was not enslaved, so what use was there in discussing it? I rehearsed the historian’s comfortable canard, that if we forgot the past we would be condemned to repeat it. But if I remember, he said, I’m going to get angry.

And yet there is so much more to African history than stale narratives of slavery and colonialism. One of the most insidious consequences of European colonialism was the devaluing of precolonial history and cultures. As the revolutionary Amílcar Cabral from Guinea-Bissau wrote in a key essay in 1966, colonial force required not only military control but also an ideological conquest, and this necessitated the undermining of older histories and cultures on the continent. The legacy of this lurks in the continuing devaluation of African history and the need to update the way it is taught and studied, both inside and outside the continent. Long into the postcolonial era, the effects of this colonial effort live on in the migration crisis, and the loss of former ways of knowledge that – like those related to ecology, and many other things – have much to offer the world in the 21st century.

by Toby Green, aeon

The Importance of Rice

Like wheat, rice belongs to the grass family, the Poaceae, and it looks similarly unpromising as a food – yet it’s become one of the most important cereals feeding our huge global population. Rice contributes around a fifth of the calories and around an eighth of the total protein consumed worldwide. Some 740 million tons of rice are produced each year, and it’s grown on every continent except Antarctica, and although it’s also becoming an increasingly important staple in both sub-Saharan Africa and Latin America, around 90 per cent of the world’s rice is grown and eaten in Asia. More than 3.5 billion people across the globe depend on rice as a staple, and it’s the most important food crop in low- and lower-middle-income countries. For the poorest 20 per cent of the tropical population around the world, rice provides more protein per person than beans, meat or milk.

Plants from South America

Columbus is, of course, a person who has inspired admiration and vilification in almost equal measures. He forged a connection which would see the empires of Europe rising to become global superpowers, while the Eden of the Americas was plundered and its civilisations destroyed. Setting foot on that beach, he sealed the fate of tens of millions of Native Americans and ten million Africans. The impact of that moment would ripple out through history. Until this point, Europe had been something of a backwater – but the establishment of colonies in the New World would change all that. The rise of the West had begun.

And the impact would be felt not just throughout human societies, around the world, but by the species that had become our allies – on both sides of the Atlantic. This contact between Europe and the Americas would quickly turn into a sustained connection between the Old and New Worlds. These supercontinents had been largely separate since the break-up of Pangaea, which began around 150 million years ago. During the Great Ice Age, the Pleistocene, the world went through repeated glaciations. And during the glacial periods, sea levels would fall to such an extent that the north-east tip of Asia would be joined to the north-west corner of North America, via a tract of land known as Beringia – or the ‘Bering land bridge’. This bridge

would allow some interchange of plants and animals between Asia and North America. It was the route by which humans first colonised the Americas, around 17,000 years ago. And yet the ancient, underlying theme of divergence and difference between the flora and fauna of the Old and New Worlds persisted – until the human-mediated transfer of plants and animals which started with Columbus bringing back his pineapples, chilli and tobacco in 1492. Plants and animals which had been contained and separate from each other made that leap across the pond, to find themselves facing new landscapes, new challenges and new opportunities on the opposite side. Cattle and coffee, sheep and sugar cane, chickens and chickpeas, wheat and rye travelled from the Old World to the New. Turkeys and tomatoes, pumpkins and potatoes, Muscovy duck and maize made the reverse journey.

The Columbian Exchange has been described by some as the most significant ecological event on the planet since the dinosaurs were wiped out. It was the beginning of globalisation: the world became not just interconnected but interdependent. But it had a wretched inception.

The fortunes of Europe (and, in due course, Asia and Africa) were transformed by the domesticated species brought back from the New World. Novel crops boosted agriculture and populations began to recover from war, famine and plague. But that was in the Old World. In the Americas, a scene of devastation ensued. Just as plants and animals had followed separate evolutionary trajectories on either side of the Atlantic, the pace and direction of technological change had been different in the Old World compared with the New. The Europeans possessed advanced technology: their military and maritime kit was vastly superior to that of the Native Americans. The immediate consequences of contact, with heart-stopping, dreadful inevitability, were tragic. Disease organisms were also part of that Columbian Exchange: the Europeans brought back syphilis from the Americas, while introducing smallpox there – with disastrous consequences. The indigenous population of the Americas plummeted after conquest. It was decimated: by the middle of the seventeenth century, 90 per cent of the indigenous population had been wiped out.

It’s easy to focus on the power imbalance that existed between the Old and New Worlds in the fifteenth and sixteenth centuries. Human societies had developed in different ways in the Americas and in Europe, but it wasn’t as though the Native Americans were entirely without technology – far from it. When it came to their exploitation of natural resources, they were clearly experts. It’s wrong to see the pre-Columbian Americas as, on the one hand, a natural Garden of Eden, and on the other, an innovation vacuum in need of European inspiration to realise its potential. Native American societies had a rich and diverse history of innovation, and the Americas contained completely independent centres of domestication. Many of the pre-Columbian societies of the Americas were large, urbanised – and already dependent on agriculture.

The Spanish explorers didn’t pluck wild plants, out of relative obscurity, recognise their utility for the first time, and transform them into something which would greatly benefit humanity. What the Europeans found on the other side of the Atlantic were organisms which had already changed away from wildness, over thousands of years – which had already entered into a tightly bound, successful alliance with humans. What Columbus discovered was not only a new land, previously unknown to Europeans, but a wealth of useful, tamed animals and plants – ready-made domesticates.

Among those prizes was that cereal he’d spotted and written about, just four days after landing on San Salvador – the cereal that was not only a staple food but a sacred food for the Aztecs and Incas, whose civilisations would soon be swallowed up by the Spanish Empire: maize.

Harari: "We now try to map the brain because we try to control it!"

from tumblr

WHY ARE THERE TWO DISTINCT WAYS OF WRITING NORWEGIAN?

THE CURIOUS CASE OF NYNORSK VS. BOKMÅL

Tom Skarbek-Wazynski

Jessica Furseth, Literary Hub

Tror du det kommer til å bli regnvær i dag?

That’s how to write “Do you think there will be rain today” in Norwegian. Or you could write it this way:

Trur du det kjem til å verte regnvêr i dag?

Norwegian is a single language which can be written according to two almost identical, yet distinctly different systems: Bokmål and Nynorsk.

Nearly all of Norway’s five million inhabitants speak Norwegian as their first language, and out of those, almost 90 percent use the Bokmål, or “book tongue,” writing standard. But Nynorsk, meaning “new Norwegian,” has equal standing under the law, and a great deal of effort is made to ensure it is represented in all walks of life. Every child is taught both standards in school and expected to write both fluently.

It’s nearly impossible to explain the logic of this dual writing standard to someone who grew up speaking a world language. We’re not just talking about a few points of difference here, like between UK and US English. Instead, what we have is a relatively small potatoes language with two distinct writing standards, each with their own dictionaries and grammars, that take years to learn. At the same time, they’re similar enough for all Norwegians to instinctively understand at least to some extent. And yet, neither of these standards completely represents the way anyone in the country actually speaks.

So why is a little country working so hard to maintain two writing standards? With the increasing onslaught of English, wouldn’t its resources be better use to protect and strengthen the standing of the Norwegian language against the influx of foreign words? I grew up in Norway but have been living in Britain for 18 years, and the increased presence of English in daily speech between my visits has been staggering. At the same time, learning foreign languages has never been more important—possibly even more important than expending resources on maintaining these divergent writing standards. For a country with a long history of global influence that exceeds what its size may suggest, teaching English to fluency remains vital for Norway to participate in the wider world.

But Norway is a country that likes to do things in its own way. Annerledeslandet—the Country of Otherness—is made up of tall mountains, narrow valleys, and deep fjords. It has fostered a stubborn people who are not about to change their ways just because globalism may deem it more practical to do so. “We’re from a country of otherness that no gentlemen have quite managed to get to grips with,” the Rolf Jacobsen poem goes. “We don’t bow down as deeply as our neighbors do, as [the terrain] is far too steep around here.”

For the defenders of the lesser-used writing standard Nynorsk, maintaining both styles is a matter of fostering understanding and honoring history. The Norwegian language stems from Old Norse, a proud literary tradition that was interrupted by the Black Death plague of 1350. Severely weakened, Norway was integrated into Sweden and later Denmark, and did not become an independent nation again until 1814. In the meantime,  Norway’s official writing language had become Danish. But people never stopped speaking their old dialects, which eventually became very different from the country’s official written language. It was for this reason that the 19th-century linguist Ivar Aasen decided to create Nynorsk, based on the way people actually spoke up and down Norway. Aasen reasoned that an independent country required its own language.

Bokmål, on the other hand, is the heir to the Danish writing language, which evolved to better approximate the speech of Norway’s educated elites. But while Nynorsk was the people’s tongue, Bokmål ended up dominating anyway, as the leading choice of people in cities, writers, and the media.

*

As a child I first learned to write Bokmål, which, as it is for most Norwegians, was the standard of record where I grew up. But my spoken dialect was far closer to Nynorsk. Tru du de kjæm te å bli regnåt i dag? Still, from an early age I’d internalized the assumption that to speak “properly” was to speak according to the rules of Bokmål—it was the language of books and TV. As I learned to write, I accepted that there was a significant gap between my own words, and the ones used for reading and writing.

I started studying Nynorsk in middle school, which is when all children begin studying their second writing standard—whichever they haven’t already learned. I took to Nynorsk pretty easily, as I was bookish and enjoyed languages; I was also studying English and German at the time, and I soon added French. A few years later I even changed my writing standard of record at school—all Norwegian students are registered with one of the official writing standards, which is the one they are expected to use in their general work. I enjoyed the added challenge of Nynorsk’s more complex grammar structure; it reminded me of my own obscure dialect in ways that felt validating. Most of all, I enjoyed the standard for its linguistic puzzles.

But my experience is far from representative of what it’s like for kids when they have to learn to write Norwegian in two different ways. For most, it’s a lot of work for seemingly very little gain, especially as most students are also learning English and possibly another foreign language at the same time. The majority of Norwegians agree that it’s not worth teaching children two writing styles—achieving reading comprehension of the second one should be enough, with further study left to the linguistics buffs.

Still, no one is talking about getting rid of Nynorsk entirely; and if you live in Western Norway, it’s the majority style. While the idea of teaching just one writing standard circulates in the media every few years, it’s always kicked back because it would probably be the nail in the coffin for Nynorsk. So students reluctantly continue sitting double exams every year, and the Norwegian Language Council requires 25 percent of all government documents to be in Nynorsk, although diversity compliance is poor. The idea of Samnorsk—a common Norwegian—is intriguing: that we could merge these two styles together and create something that represents everyone. It’s a nice notion, but at the rate that Nynorsk is dwindling from use, the problem may well solve itself soon enough.

Whether or not they’re useful, languages are heavy with sentimental value. Nynorsk is an effort to keep history alive. Its creation is a beautiful story, and it represents something proud: when choosing which words to include, Ivar Aasen deliberately leaned on the dialects with the closest resemblance to Old Norse, the language the Vikings used to record the myths of Odin and Thor. Nynorsk is also a testament to Norway’s unusually diverse dialects, which vary not just in terms of accent and vocabulary, but also in grammar and syntax. This is the rich linguistic legacy that motivates the guardians of the Norwegian language to expend resources on preserving the minority writing standard.

After leaving Norway almost 20 years ago, I never used Nynorsk again. As charming as the experience of learning it was, it was also a lot of work, and I no longer remember how to write it. As English became my primary language, the finer points of my quirky mother tongue started to feel irrelevant. English is a far simpler language at its fundamentals, but it’s wonderfully idiosyncratic and the challenge of learning it to a native level has been thrilling—and thoroughly useful as it’s the key to the world.

When linguist Sylfest Lomheim suggested back in 2000 that the Norwegian language had a century left before dwindling into obscurity, he was considered a doomsday sayer, but others have since joined in the warning that Norwegian could end up a curiosity. The history of Norway’s two writing standards should remain part of standard education, but maybe the most important question will how to make sure we continue to write in Norwegian at all.

Today the main source of wealth is knowledge

Today the main source of wealth is knowledge. And whereas you can conquer oil fields through war, you cannot acquire knowledge that way. Hence as knowledge became the most important economic resource, the profitability of war declined and wars became increasingly restricted to those parts of the world – such as the Middle East and Central Africa – where the economies are still old-fashioned material-based economies.

In 1998 it made sense for Rwanda to seize and loot the rich coltan mines of neighbouring Congo, because this ore was in high demand for the manufacture of mobile phones and laptops, and Congo held 80 per cent of the world’s coltan reserves. Rwanda earned $240 million annually from the looted coltan. For poor Rwanda that was a lot of money.  In contrast, it would have made no sense for China to invade California and seize Silicon Valley, for even if the Chinese could somehow prevail on the battlefield, there were no silicon mines to loot in Silicon Valley. Instead, the Chinese have earned billions of dollars from cooperating with hi-tech giants such as Apple and Microsoft, buying their software and manufacturing their products. What Rwanda earned from an entire year of looting Congolese coltan, the Chinese earn in a single day of peaceful commerce.

In consequence, the word ‘peace’ has acquired a new meaning. Previous generations thought about peace as the temporary absence of war. Today we think about peace as the implausibility of war. When in 1913 people said that there was peace between France and Germany, they meant that ‘there is no war going on at present between France and Germany, but who knows what next year will bring’. When today we say that there is peace between France and Germany, we mean that  it is inconceivable under any foreseeable circumstances that war might break out between them. Such peace prevails not only between France and Germany, but between most (though not all) countries. There is no scenario for a serious war breaking out next year between Germany and Poland, between Indonesia and the Philippines, or between Brazil and Uruguay. 

  

Sovyetlerin Nüfusu

1937 Sovyet nüfus sayımı, Komünist Parti’nin ne istediğini kestirmeye çalışmak yerine işinizi gerektiğinden fazla ciddiye alırsanız başınıza neler gelebileceğine iyi bir örnektir. Gelen rakamlar, sonuçların 162 milyonluk bir nüfusa işaret ettiğini, dolayısıyla Stalin’in 180 milyonluk tahmininden çok daha az, hatta 1934’te bizzat duyurduğu 168 milyondan bile az olduğunu gösterdi. 1937 sayımı 1926’dan beri gerçekleştirilen ilk sayımdı. Dolayısıyla 1930’ların başında meydana gelen büyük kıtlıklardan ve kitlesel temizlikten sonraki ilk sayımdı. Sonuçlar gerçek rakamları yansıtıyordu. Stalin’in tepkisiyse sayımı gerçekleştirenleri tutuklatıp Sibirya’ya göndermek ya da vurdurmak oldu. Yeni bir nüfus sayımı için emir verdi ve bu da 1939’da gerçekleştirildi. Bu kez sayımı gerçekleştirenler meseleyi doğru anladılar ve nüfusun aslında 171 milyon kişi olduğunu buldular.

Dünya Eşitsizliğini Anlamak

Zenginlikte, yoksullukta ve büyüme örüntülerinde görülen bu muazzam farklılıkları neyle açıklayabiliriz? Neden Batı Avrupalı ülkeler ve onların Avrupalı yerleşimcilerle dolu kolonileri 19. yüzyılda neredeyse hiç geriye bakmadan büyümeye başladılar? Amerika’daki kalıcı eşitsizlik sıralamasını neyle açıklayabiliriz? Neden Doğu Asya’nın büyük kısmı baş döndürücü oranlarda ekonomik büyüme gösterirken Sahra-altı Afrika ve Ortadoğu’daki ülkeler Batı Avrupa’da görülen türden bir ekonomik büyüme göstermede başarısız oldular?

Dünya eşitsizliğinin muazzam boyutlarından, önemli sonuçlar doğurmasından ve son derece belirgin örüntülere sahip olmasından ötürü, genel kabul gören bir açıklaması olduğu düşünülebilir. Fakat öyle değil. Sosyal bilimcilerin zenginlik ve yoksulluğun kökenleri için öne sürdüğü çoğu hipotez hiç de işe yaramıyor ve duruma ikna edici bir açıklama getirmekten uzak.


**

Kültür hipotezi

Genel kabul görmüş diğer bir kuram olan kültür hipotezi, zenginliği kültürle ilişkilendirir. Kültür hipotezi, tıpkı coğrafya hipotezi gibi, en azından Protestan Reformu’nun ve kamçıladığı Protestan ahlakının Batı Avrupa’nın modern sanayi toplumunun yükselişini kolaylaştıran anahtar bir rol oynadığını öne süren büyük Alman sosyoloğu Max Weber’e kadar götürülebilecek seçkin bir silsileye sahiptir. Kültür hipotezi artık temellerini yalnızca dine dayandırmıyor, başka inançlara, değerlere ve ahlak anlayışlarına da vurgu yapıyor.

Alenen dile getirilmesi siyaseten doğru olmasa da, çoğu insan hâlâ Afrikalıların düzgün bir iş ahlâkından yoksun oldukları, büyüye-büyücülüğe inanmaya devam ettikleri ya da Batı’nın yeni teknolojilerine ayak diredikleri için fakir olduklarını düşünmeyi sürdürüyor. Ayrıca çoğu kişi, insanlarının hem doğaları gereği sefih ve meteliksiz hem de “İber” ya da “mañana” kültüründen mustarip olmaları nedeniyle Latin Amerika’nın asla zengin olamayacağına da inanıyor. Elbette, bugün Çin, Hong Kong ve Singapur’daki büyümenin lokomotifi olarak Çin’deki iş ahlakı göklere çıkarılsa da zamanında çoğu kişi Çin kültürünün ve Konfüçyus değerlerinin ekonomik büyümeye ters düştüğünü düşünüyordu.

Kültür hipotezi dünya eşitsizliğini anlamada işe yarar mı? Hem evet, hem de hayır. Kültürle ilişkili sosyal normlar önem taşıdıkları, değiştirilmesi zor oldukları ve bazen de bu kitabın dünya eşitsizliğine getirdiği açıklamayı yani kurumsal farklılıkları destekledikleri için, evet. Ancak kültürün din, ulusal ahlak, Afrika ya da Latin değerleri gibi sıklıkla vurgulanan yönleri bu noktaya nasıl geldiğimizi ve dünya eşitsizliğinin neden süreklilik gösterdiğini anlamak için hiç de önem taşımadığı için, büyük ölçüde hayır. İnsanların birbirlerine ne ölçüde güvendikleri ya da işbirliği yapabildikleri gibi diğer hususlar da önem taşır ancak bunlar çoğunlukla kurumların ürünüdür, bağımsız bir nedenin değil.
**
Gelin, kültür hipotezi meraklılarının gözde bölgelerinden birine, Ortadoğu’ya göz atalım. Ortadoğu çoğunlukla Müslüman ülkelerden oluşur ve daha önce belirttiğimiz gibi, bunlar arasında petrolü olma “yanlar çok fakirdir. Petrol üreticileri zengindir fakat bu beklenmedik zenginlik Suudi Arabistan ve Kuveyt’te çok yönlü modern ekonomilerin oluşmasına yol açmamıştır. Peki, bu gerçekler din faktörünün önem taşıdığını göstermez mi? Makul görünmesine karşın bu arguman da doğru değildir. Evet, Suriye ve Mısır gibi ülkeler fakirdir ve nüfuslarının büyük çoğunluğu Müslümandır. Fakat bu ülkeler zenginliğin oluşumunda çok daha fazla önem taşıyan başka konularda da sistematik farklılıklar gösterirler. Her şeyden önce hepsi de gelişimlerini yoğun bir biçimde ve olumsuz yönde şekillendiren Osmanlı İmparatorluğu’nun eski eyaletleriydi. Osmanlı idaresinin çöküşünün ardından Ortadoğu, yine, gelişimlerinin önüne set çeken İngiliz ve Fransız sömürge imparatorluklarının hâkimiyetine geçti. Bağımsızlıklarının ardından büyük ölçüde eski sömürge dünyasının kurallarına göre hareket ederek hiyerarşik, otoriter siyasal rejimler kurdular. Bu rejimlerin birkaç siyasal ve ekonomik kurumu, ileride tartışacağımız gibi, ekonomik başarının elde edilmesinde hayati bir önem taşıyordu. Bu gelişim çizgisinde büyük ölçüde Osmanlı ve Avrupa hâkimiyeti tarihi belirleyici oldu. Ortadoğu’da İslam dini ve yoksulluk arasındaki ilişki büyük ölçüde düzmecedir.

Ortadoğu’nun ekonomik rotasını belirlemede kültürel etkenlerden ziyade bu tarihsel olayların oynadığı rol, 1805-1848 yılları arasında Muhammed Ali idaresindeki Mısır gibi, geçici olarak Osmanlı İmparatorluğu’nun ve Avrupalı güçlerin elinden kurtulan Ortadoğu’nun bazı bölgelerinin hızlı bir ekonomik değişim rotası izleyebilmesinde de görülebilir. Muhammed Ali, Napoleon Bonaparte’ın komutasında Mısır’ı işgal eden Fransız kuvvetlerinin geri çekilmesinin ardından yönetime el koydu. O tarihte Osmanlı’nın Mısır bölgesi üstündeki otorite zafiyetinden istifade ederek şu ya da bu şekilde Nasır’ın öncülüğündeki 1952 Mısır Devrimi’ne dek hüküm sürecek kendi hanedanlığını kurmayı başardı. Zorlayıcı nitelikte olmalarına karşın Muhammed Ali’nin reformları devlet bürokrasisini, orduyu ve vergi sistemini modernize ederek Mısır’ın büyümesini sağladı. Ayrıca tarımda ve sanayide de büyüme kaydedildi. Ancak bu modernizasyon süreci ve büyüme Ali’nin ölümüyle son buldu ve Mısır, Batı’nın etkisi altına girdi.

**
Acaba Avrupalılar iş ahlakları, yaşam görüşleri, Yahudi-Hıristiyan değerleri ya da sahip oldukları Roma mirası nedeniyle bir biçimde daha mı üstündürler? Nüfusun büyük çoğunluğunu Avrupa kökenli halkların oluşturduğu Batı Avrupa ve Kuzey Amerika’nın dünyanın en müreffeh bölgesi olduğu bir gerçektir. Belki de bu zenginliğin nedeni –ve kültür hipotezinin son kalesi– Avrupa’nın üstün kültür mirasıdır. Yazık ki, kültür hipotezinin bu versiyonu da açıklayıcı olmaktan en az diğerleri kadar uzaktır. Kanada ve Birleşik Devletler nüfusuna kıyasla Arjantin ve Uruguay nüfusunun daha büyük bölümü Avrupa kökenlidir; fakat bu ülkelerin ekonomik performansı tatminkâr olmaktan çok uzaktır. Oysa Japonya ve Singapur’daki Avrupa kökenli yerleşimciler hiçbir zaman bir tutamdan fazla olmamıştır fakat Batı Avrupa’nın pek çok ülkesi kadar müreffehtirler.

**
Ekonomik ve siyasal sisteminin çoğu eksik yönlerine rağmen Çin son 30 yılın en hızlı büyüyen ülkesidir. Çin’de Mao Zedung’un ölümüne kadarki yoksulluğun Çin kültürüyle hiçbir ilgisi yoktu; bu yoksulluk Mao’nun ekonomiyi örgütleme ve siyaseti idare etmede kullandığı feci yöntemden kaynaklanıyordu. 1950’lerde Büyük İleri Atılım’ı, kitlesel açlığa ve kıtlığa yol açan sert bir sanayileşme politikasını benimsedi. 1960’larda entelektüellere, eğitimli insanlara; yani partiye bağlılığından şüphe duyulan herkese kitlesel olarak zulmedilmesine yol açan Kültür Devrimi’ni başlattı. Bu da korkuya, toplumun yetenek ve kaynaklarında büyük bir kayba yol açtı. Aynı şekilde, Çin’in günümüzdeki büyümesinin de Çin değerleriyle ya da Çin’deki kültürel değişimle hiçbir ilgisi yoktur; Mao Zedung’un ölümünün ardından yavaş yavaş sosyalist ekonomik politikaları ve kurumları terk eden Deng Xiaoping ve yandaşlarının önce tarımda ardından sanayide uyguladığı reformların zincirlerinden kurtardığı ekonomik dönüşüm sürecinin bir sonucudur.

**
Cehalet hipotezi dünya eşitsizliğini açıklayabilir mi? Acaba Batı Avrupalı liderler nispeten daha başarılı olmalarından da anlaşılacağı gibi daha iyi bilgilendirilmiş ya da tavsiye almışlardır da, Afrika ülkeleri kendi liderleri ülkelerini yoksulluğa sürükleyen aynı hatalı yönetim anlayışına eğilim gösterdikleri için mi dünyanın geri kalanından daha fakirdir? Sonuçlarını yanlış kestirdikleri için talihsiz politikalar izlemiş liderlere dair meşhur örnekler olsa da, cehalet dünya eşitsizliğinin en iyi ihtimalle küçük bir bölümüne açıklama getirebilir.

**
1971’deki Gana Başbakanı Kofi Busia deneyimi, cehalet hipotezinin ne denli yanıltıcı olabileceğini ortaya koyar. Busia tehlikeli bir ekonomik krizle yüz yüze kalmıştı. 1969’da iktidara gelmesinin ardından kendinden önceki Nkrumah gibi sürdürülemez bir genişlemeci ekonomik politika izledi, pazarlama komiteleri ve aşırı değerlenmiş döviz kuru sayesinde çeşitli fiyat kontrolleri uyguladı. Busia, Nkrumah’ın rakibi olmasına ve demokratik bir yönetim sürdürmesine karşın ülkesinde benzer nitelikte birçok siyasal kısıtlamayla karşılaştı. Nkrumah gibi onun ekonomi politikaları da “cahilliğinden” ve bu politikaların ekonomi için iyi olduğunu ya da ülkeyi geliştirmenin ideal bir yolu olduğunu düşündüğü için benimsenmedi. Bu politikalar tercih edildi; çünkü bunlar Busia’nın hoşnut tutulması gereken, siyasal bakımdan güçlü gruplara –örneğin kentsel alanlardakilere– kaynak aktarmasına olanak sağlayan politikalardı. Fiyat kontrolleri tarıma baskı yaptı, kentsel alanlardaki seçmen bölgelerine ucuz yiyecek sağladı ve hükümet harcamalarını finanse etmek için gelir oluşturdu. Ancak bu kontroller sürdürülemez nitelikteydi. Gana kısa bir süre sonra bir dizi ödemeler dengesi krizi ve döviz darlığıyla boğuşmaya başladı. Bu ikilemler karşısında, 27 Aralık 1971’de Uluslararası Para Fonu’yla, ağır bir devalüasyon da içeren bir anlaşma imzaladı.

IMF, Dünya Bankası ve tüm uluslararası camia, anlaşmada yer alan reformları uygulaması için Busia’ya baskıda bulundu. Uluslararası kurumlar keyiften pek farkında olmasalar da Busia büyük bir siyasal kumar oynadığını biliyordu. Devalüasyonun doğrudan sonucu Gana’nın başkenti Akra’da baş gösteren ve Yarbay Acheampong komutasındaki ordu Busia’yı devirinceye kadar kontrol altına alınamayan ayaklanma ve hoşnutsuzluk oldu; Acheampong’un ilk işi devalüasyona son vermekti. Cehalet hipotezi, yoksulluk sorununu “çözmek” için hazır bir öneriyle gelmesiyle kültür ve coğrafya hipotezlerinden ayrılır: Eğer cehalet sorunumuz varsa aydınlanmış, bilgili yöneticiler ve siyasetçiler bizi bu durumdan kurtarabilir; doğru tavsiyelerle ve siyasetçileri hangi ekonomi politikasının iyi olduğuna ikna ederek tüm dünyada refah “inşa” edebiliriz. Busia deneyimi, bir kez daha, piyasa başarısızlıklarını azaltacak ve ekonomik büyümeyi teşvik edecek politikaları hayata geçirmenin önündeki asıl engelin siyasetçilerin cehaleti değil, içinde bulundukları toplumun siyasal ve ekonomik kurumlarının onlara sunduğu teşvikler ve getirdikleri kısıtlamalar olduğu gerçeğinin altını çizmektedir.

Cehalet hipotezi hâlâ pek çok iktisatçı arasında ve –neredeyse her şeyi bir yana bırakıp refahı nasıl inşa edeceklerine odaklanan– Batılı siyaset çevrelerinde geniş ölçüde kabul görüyorsa da yalnızca işe yaramayan bir başka hipotezden ibarettir. Ne dünya genelinde refahın kökenlerini ne de etrafımızda olan biteni –örneğin neden Birleşik Devletler ve İngiltere değil de Meksika ve Peru gibi bazı ülkelerin yurttaşlarının çoğunu yoksulluğa sürükleyecek kurum ve politikaları seçtiklerini ya da neden Sahra-altı Afrika’nın neredeyse tamamının ve Orta Amerika’nın büyük bölümünün Batı Avrupa ve Doğu Asya’ya kıyasla bu denli yoksul olduğunu– açıklayabilir.

Ülkelerin kendilerini yoksulluğa mahkûm eden kurumsal örüntülerden kurtulup bir ekonomik büyüme çizgisi tutturmayı başarmaları, cahil liderlerinin bir anda daha bilgili ya da daha az çıkarcı olmalarından ya da daha iyi iktisatçılardan tavsiye almalarından kaynaklanmaz.

**
Çin’in komünizmden piyasa teşviklerine geçişini sağlayan daha iyi tavsiyeler ya da ekonominin nasıl işlediğinin daha iyi anlaşılması değildi; siyasetti.

Dünya eşitsizliğini anlamak için öncelikle bazı toplumların neden çok yetersiz ve toplumsal açıdan sakıncalı biçimlerde örgütlendiklerini anlamamız gerektiğini savunacağız. Ülkeler bazen etkili kurumlar hayata geçirmeyi ve zenginliğe erişmeyi de başarırlar; fakat ne yazık ki, bunlar nadiren görülen durumlardır. Çoğu iktisatçı ve siyasetçi “meseleyi doğru anlamaya” odaklanır. Oysa asıl odaklanılması gereken yoksul ülkelerin neden “meseleyi yanlış anladıklarına” açıklama getirmektir. Konuyu yanlış anlamak genellikle ne cehaletle ne de kültürle ilgilidir. İleride göreceğimiz gibi, bu ülkeler iktidardakiler yoksulluğa yol açacak seçimler yaptıkları için yoksuldur. Meseleyi hata ya da cehalet yüzünden değil kasten yanlış anlarlar. Bunu anlamak için iktisadın ve yapılması gerekenleri söyleyen uzman tavsiyelerinin ötesine geçip kararların gerçekte nasıl alındığı, kimin aldığı ve bu insanların neden bu kararları aldığı incelenmelidir. Bu siyasete ve siyasal süreçlere ilişkin bir çalışmadır. İktisat genellikle siyaseti göz ardı eder fakat siyaseti anlamak dünya eşitsizliğini açıklamak için elzemdir. İktisatçı Abba Lerner’ın 1970’lerde belirttiği gibi, “İktisat hallolmuş siyasal problemleri kendine çalışma alanı olarak seçerek Sosyal Bilimlerin Kraliçesi unvanını aldı.”

Zenginliğe ulaşmanın bazı temel siyasal problemleri çözmeye bağlı olduğunu savunacağız. Bunun nedeni tamamen iktisadın siyasal problemleri çözülmüş farz etmesinin dünya eşitsizliği için tatminkâr bir açıklama bulmaya olanak tanımamasıdır. Dünya eşitsizliğinin açıklanması konusunda, farklı türden politikaların ve toplumsal düzenlemelerin ekonomik teşvikleri ve davranışları nasıl etkilediğini anlamak için hâlâ iktisada ihtiyaç vardır. Fakat bunun için siyasete de ihtiyaç vardır.

Avrupa Neden İleri?

Yanıt verilmesi gereken temel soru şudur: Niçin Avrupalılar Amerika'ya kadar gidip yerli Amerikalıların topraklarını istila ettiler de bunun tersi olmadı? Bir karşılaştırma yaparak başlayacağız, Kolomb'un Amerika'yı "keşfettiği" yıl olan MS 1492 'yi esas alarak Avrasya ve yerli Amerikan toplumlarını karşılaştıracağız.

Karşılaştırmamızın çıkış noktası da yiyecek üretimi olacak, çünkü yiyecek üretimi yerel nüfus yoğunluklarını ve toplumların karmaşıklığını belirleyen en önemli nedendir -bu yüzden de istilanın gerisinde yatan nedenlerin en gerisinde bulunmaktadır. Avrasya'daki ve Amerika' daki yiyecek üretimleri arasındaki en açık fark büyük evcil memeli hayvanlarla ilgilidir. IX. Bölüm 'de Avrasya'daki 13 türü görmüştük, bunlar Avrasya'da başlıca hayvansal protein (et ve süt), yün, deri kaynağı; insan ve eşya taşımacılığında başlıca kara taşıtı; savaşlarda vazgeçilmez bir araç; (saban sürerek ve gübre sağlayarak) yiyecek üretimini artırmanın yolu haline gelmişti. Ortaçağlarda Avrasya'nın memeli hayvanlarının yerini sudolapları, yel değirmenleri almaya başlayıncaya kadar insan kas gücü ötesinde basilica "sanayi" gücü kaynağıydılar -örneğin, değirmen taşlarını döndürmekte, su kaldıraçlarını çalıştırmakta. Oysa Amerika kıtalarında büyük evcil memeli hayvan olarak tek bir tür vardı, lamalalpaka denen bu hayvanlar Andlar'da ve Andlar'ın hemen yanı başındaki Peru kıyılarında küçük bir bölgede bulunuyordu. Etinden, yününden, derisinden yararlanılıyordu, eşya taşımacılığında kullanılıyordu, ama bunlar insanların tüketeceği cinsten süt vermiyordu, sırtlarında insan taşımıyordu, araba ya da saban çekmiyordu, güç kaynağı ya da savaş taşıtı olarak asla kullanılmıyordu .

Bu Avrasya ile yerli Amerikan toplumları arasında -son Pleyistosen Bölüm 'de Kuzey ve Güney Amerika'da bu zamandan önce var olan büyük memeli yaban hayvan türlerinin çoğunun büyük oranda yok olmasından (belki de yok edilmesinden ? ) kaynaklanan- büyük bir farklar toplamı demekti. Bu hayvanlar yok olmasaydı çağdaş tarihimiz başka türlü gelişebilirdi. Cortes ile onun yanındaki serüvenciler 1519'da Meksika kıyılarına ayak bastıkları zaman onları evcilleştirilmiş yerli Amerikan atlarına binmiş binlerce Aztek süvarisi denize dökebilirdi. Aztekler çiçek hastalığından öleceğine hastalığa dirençli Azteklerin bulaştırdıkları Amerikan mikroplarıyla İspanyolların kökü kazınabilirdi. Hayvan gücü temeline dayanan Amerikan uygarlığı kendi fatihlerini Avrupa'yı talan etmeye gönderebilirdi. Ama binlerce yıl önce memelilerin yok olmasıyla, bu olabilecek olan şeylerin önü kesilmişti.

Bu yok olma sürecinden sonra Avrupa, Amerika kıtalarına göre evcilleştirilmeye elverişli çok daha fazla sayıda hayvan barındırır duruma geldi. Evcilleştirilme adaylarından çoğu yarım düzine nedenden biri yüzünden elendi. Bundan dolayı sonuçta Avrupa'nın 13 tür büyük memeli evcil hayvanı oldu, Amerika kıtalarınınsa çok yerel tek bir tür. Her iki yarı kürede evcilleştirilmiş kuş ve küçük memeli türler de vardı -Amerika kıtalarında çok yerel olarak hindi, kobay, berberistan ördeği, daha yaygın olarak köpek; Avrasya'da tavuk, kaz, ördek, kedi, köpek, tavşan, balarısı, ipekböceği, bazı başka şeyler. Ama büyük evcil memelilerle karşılaştırıldığında bu küçük hayvanların önemi solda sıfırdı.

***

Amerika kıtalarının yerli Amerikan tarımına olanak tanıdığı bu bölgelerde Avrasya tarımıyla karşılaştırıldığında beş büyük sakınca söz konusuydu : Avrupa'nın protein bakımından zengin çeşitli tahıllarının yerine protein bakımından yoksul mısıra büyük oranda bel bağlamak; serpme ekim yapmak yerine tohumları elle tek tek ekmek; bir kişinin çok daha geniş bir araziyi, aynı zamanda (Kuzey Amerika'nın Great Plains bölgesinde olduğu gibi) elle işlemesi zor olan bazı verimli fakat sert toprakları işlemesini sağlayan hayvanlarla saban sürmek yerine toprağı elle işlemek; toprağın verimini artıracak hayvan gübresinden yoksun kalmak; ürün kaldırma, öğütme, sulama gibi tarım işlerinde hayvan gücü yerine yalnızca insan gücüne dayanmak. Bu farklar 1492 'de Avrasya tarımının, yerli Amerikan tarımına gore ortalama olarak kişi-saat başına daha fazla kalori ve protein elde ettiğini gösteriyor.

Yiyecek üretimindeki bu tür farklar Avrasya ile yerli Amerikan toplumları arasındaki eşitsizliklerin en gerisinde yatan nedeni oluşturuyordu . Bunun sonucunda fethin gerisindeki en yakın nedenler arasında en önemlileri mikroplar, teknoloji, siyasal örgütlenme ve yazı konusundaki farklardı. Kuşkusuz bunların arasında yiyecek üretimiyle en dolaysız ilişkisi olan mikroplardı. Kalabalık Avrasya toplumlarını düzenli olarak ziyaret eden ve sonuçta pek çok Avrupalının bağışıklık ya da genetik direnç kazandığı salgın hastalıklar arasında tarihin en öldürücü hastalıkları vardı: Çiçek, kızamık, grip, veba, verem, tifüs, kolera, sıtma, vb. Bu ürkütücü listeye karşılık kesin olarak Kolomb öncesi yerli Amerikan topluıniarına mal edilebilecek tek bulaşıcı kalabalık hastalığı frengisiz treponema'dır.

Kıtalar arasında zararlı mikroplar bakımından ortaya çıkan bu fark, garip kaçacak ama yararlı hayvan varlığı konusundaki farklardan doğdu. Kalabalık insan toplumlarında görülen bulaşıcı hastalıkların nedeni olan mikropların çoğu, yiyecek üreticilerinin yaklaşık 10.000 yıl önce her gün yakın ilişki kurmayabaşladığı evcil hayvanlarda bulaşıcı hastalıklara yol açmış olan mikropların evrimleşmesi sonucunda türedi.

Avrasya'da pek çok evcil hayvan türü vardı, bu yüzden de bu tür pek çok mikrop gelişmişti, oysa Amerika kıtalarında bunların ikisi de azdı. Yerli Amerikan toplumlarında bu kadar az sayıda ölümcül mikrop geliştirilmiş olmasının başka nedenleri de vardı: Salgın hastalıklar için eşi bulunmaz bir üreme alanı oluşturan köyler Avrasya'ya göre Amerika kıtalarında binlerce yıl sonra ortaya çıkmıştı; Yeni Dünya'da şehirli toplumları barındıran üç bölgeyi (Andlar, Mezoamerika, Amerika Birleşik Devletleri'nin güneydoğusu) birleştiren, Asya'dan Avrupa'ya vebanın, gribin, belki de çiçeğin gelmesine yol açmış olan ticaret ölçeğinde hızlı ve büyük hacimli bir ticaret asla olmamıştı. Sonuçta Amerika'nın tropic bölgelerinde Avrupalıların sömürge kurmalarını önleyen, Panama Kanalı 'nın açılmasını geciktiren en önemli engel olan bulaşıcı hastalıklar, yani sıtma ve sarıhumma, hiç de Amerikan hastalıkları değildi, Amerika'ya Avrupalıların getirdiği, Eski Dünya'nın tropik mikroplarının yol açtığı hastalıklardı. Avrupa'nın Amerika kıtalarını istilasının gerisinde yatan ve mikroplardan aşağı kalmayan yakın nedenler arasında teknolojideki farklılıklar vardı. Bu farklılıklar da son çözümlemede Avrasya'nın yiyecek üretimine dayalı, kalabalık nüfuslu, ekonomik anlamda uzmanlaşmış, siyasal anlamda merkezileşmiş, karşılıklı etkileşim ve yarışma içindeki toplumlarının çok daha uzun bir geçmişlerinin olmasından kaynaklanmaktadır.

Teknolojide beş alan belirlenebilir: Birincisi, bütün karmaşık Avrasya toplumlarında 1492 yılına gelindiğinde aletler metalden -bakır, daha sonra bronz, son olarak da demirden- yapılıyordu . Oysa Andlar'da ve Amerika kıtalarının başka yerlerinde süs olarak bakır, gümüş, altın ve alaşımlar kullanılmasına karşın, bakır aletlerin çok sınırlı ve yerel olarak kullanıldığı bütün yerli Amerikan toplumlarında aletler hala, başlıca malzeme olan taş, tahta ve kemikten yapılıyordu. İkincisi, askeri teknoloji Avrasya'da Amerika kıtalarındakine göre çok daha güçlüydü. Avrupa silahları çelik kılıçlar, mızraklar ve kamalardan oluşuyordu; bunlara bir de küçük ateşli silahlar ile ağır toplar ekleniyor, som çelikten yapılmış ya da zincirden örülmüş vücuda giyilen zırhlar, miğferler yapılıyordu. Amerikan yerlileriyse çelik yerine taştan ya da tahtadan (Andlar'da bazen bakırdan) yapılmış sopalar, baltalar, sapanlar, ok ve yaylar, yün ya da pamuklu yorgan gibi zırhlar, yani çok daha etkisiz bir koruma sağlayan etkisiz silahlar kullanıyorlardı. Üstelik Amerikan yerlilerinin ordularında atlara karşı koyabilecek hiçbir hayvan yoktu; hızlı ulaşım ve saldırılar için çok önemli olan atlar, bazı yerli Amerikan toplumları bu atlara sahip oluncaya kadar Avrupalılara ezici bir üstünlük sağlamıştı. Üçüncüsü, Avrasyalılar makineleri işletecek gücü sağlayan kaynaklar bakımından büyük bir üstünlüğe sahiptiler. İnsanın kas gücüne karşılık hayvanları -sığırları, atları, eşekleri- saban sürmede, buğday öğütrnek için değirmen taşlarını döndürmede, su çıkarmada, tarlaları sulamakta ya da tarlaların sularını boşaltmakta kullanmaya başlayarak ilk adımı atmışlardı. Sudolapları Romalılar zamanında ortaya çıkmış, daha sonra gelgit değirmenleri, yel değirmenleriyle birlikte ortaçağda iyice yayılmıştı . Su ve rüzgar gücünü işe koşan bu makineler dişli çark sistemiyle birlikte yalnızca buğday öğütmekte, su çıkarmakta kullanılmadı, şeker ezmek, maden eritme ocağı körüklerini çalıştırmak, madenieri toz haline getirmek, kağıt yapmak,

taşları cilalamak, zeytinyağı çıkarmak, tuz üretmek, kumaş dokumak, odun kesrnek gibi pek çok üretim amacına hizmet edecek şekilde kullanıldı. Sanayi Devrimi'ni rasgele bir

şekilde 18. yüzyıl İngilteresinde buhar gücünün kullanılmasıyla başlatmak adettendir, ama aslında su ve rüzgar gücüne dayalı bir sanayi devrimi ortaçağda Avrupa'nın pek çok bölgesinde zaten başlamıştı. Avrasya'da 1492 'de hayvan, su, rüzgar gücünün uygulandığı bütün işler Amerika kıtalarında hala kol gücüyle yapılıyordu.

***

Avrasya ve yerli Amerikan toplumları teknoloji ve mikroplar açısından olduğu kadar siyasal örgütlenme bakımından da farklıydı. Ortaçağ ya da Rönesans çağı sonlarında Avrasya çoğunlukla örgütlü devletlerle yönetiliyordu. Bunların arasında Habsburg, Osmanlı, Çin devletleri, Hindistan'daki Moğol devleti ve 13 . yüzyılda zirvesine ulaşmış olan Moğol devleti, başka devletlerin ele geçirilmesiyle oluşan büyük ve çokdilli birer alaşım olarak başlamıştı. Bu yüzden onlardan genellikle imparatorluk olarak söz edilir. Pek çok Avrasya devletinin ya da imparatorluğunun devleti bir arada tutmaya yarayan resmi bir dini vardı, siyasal önderler bu dinin kanatları altında yasallık kazanıyor, başka halkiara karşı savaşmak için haklı gerekçeler bulabiliyorlardı. Avrasya'daki kabile ve oba toplumları daha çok kuzey kutup ren geyiği sığırtmaçlarıyla, Sibirya avcı/yiyecek toplayıcılarıyla, Hindistan'daki ve tropik Güneydoğu Asya'daki avcı/yiyecek toplayıcılarıyla sınırlıydı.

Amerika'da iki imparatorluk vardı, Aztek ve İnka imparatorlukları, bunlar büyüklükleri, nüfusları, çokdillilikleri, resmi dinleri, küçük devletlerin ele geçirilmesiyle kurulmuş olmaları bakımından Avrasya'daki imparatorluklara benziyorlardı. Amerika kıtalarında kamu işleri ya da savaşlar için, pek çok Avrasya devleti ölçeğinde kaynaklarını harekete geçirebilecek olan yalnızca bu iki siyasal birim vardı, ama yedi Avrupa devleti (İspanya, Portekiz, İngiltere, Fransa, Hollanda, İsveç, Danimarka) 1492 ile 1 666 arasında Amerikan kolonilerini ele geçirecek kaynaklara sahipti. Amerika kıtalarında tropik Güney Amerika' da, Aztek yönetimi dışında kalan Mezoamerika' da, Amerika Birleşik Devletleri'nin güneydoğusunda pek çok (bazıları gerçekte küçük devletler olan) şeflikler de vardı. Amerika kıtalarının bunların dışında kalan bölümü kabile ya da oba düzeyinde örgütlenmişti.

Tartışılması gereken yakın nedenlerden sonuncusu yazıdır. Avrasya devletlerinin çoğunda okuryazar bir bürokrasi vardı, bazılarında ise bürokratlar dışında kalan halkın önemli bir bölümü de okuma yazma biliyordu. Yazı Avrupa toplumlarına güç katmış, siyasal yönetimi ve ekonomik değiş tokuşu kolaylaştırmış, keşif ve istilaları başlatıp yönlendirmiş, uzak yerlere ve uzak geçmişe dayanan bilgi ve deneyim alanını yakma getirmişti. Oysa Amerika kıtalarında yazı Mezoamerika'nın küçük bir bölgesinde seçkinler tarafından kullanılıyordu. İnka İmparatorluğu'nda bir hesaplama sistemi ile (quipu adı verilen) düğüm esasına dayanan bir bellek aleti vardı ama yazıya ayrıntılı bilginin aktarım aracı olarak yaklaşılmamıştı. Dolayısıyla, Kolomb zamanında Avrasya toplumları yiyecek üretimi, mikroplar, (silahlar da içinde olmak üzere) teknoloji, siyasal örgütlenme ve yazı bakımından yerli Amerikan topluıniarına göre çok üstündü. Kolomb sonrası meydana gelen çatışmanın sonucunu belirleyen nedenler işte bunlardı. Ama 1492 'deki farklar, Amerika kıtalarında 13. 000 yıl geriye uzanan, Avrasya' da ysa bundan daha uzun bir süredir izlenen tarihsel yörüngelerin ancak tek bir resminde yer alan farklardır.