How did Europe Conquered the World and Why China, Persians and Ottomans Could Not?

The fact that people from a large island in the northern Atlantic conquered a large island south of Australia is one of history’s more bizarre occurrences. Not long before Cook’s expedition, the British Isles and western Europe in general were but distant backwaters of the Mediterranean world. Little of importance ever happened there. Even the Roman Empire – the only important premodern European empire – derived most of its wealth from its North African, Balkan and Middle Eastern provinces. Rome’s western European provinces were a poor Wild West, which contributed little aside from minerals and slaves. Northern Europe was so desolate and barbarous that it wasn’t even worth conquering.

Only at the end of the fifteenth century did Europe become a hothouse of important military, political, economic and cultural developments. Between 1500 and 1750, western Europe gained momentum and became master of the ‘Outer World’, meaning the two American continents and the oceans. Yet even then Europe was no match for the great powers of Asia. Europeans managed to conquer America and gain supremacy at sea mainly because the Asiatic powers showed little interest in them. The early modern era was a golden age for the Ottoman Empire in the Mediterranean, the Safavid Empire in Persia, the Mughal Empire in India, and the Chinese Ming and Qing dynasties. They expanded their territories significantly and enjoyed unprecedented demographic and economic growth. In 1775 Asia accounted for 80 per cent of the world economy. The combined economies of India and China alone represented two-thirds of global production. In comparison, Europe was an economic dwarf.

The global centre of power shifted to Europe only between 1750 and 1850, when Europeans humiliated the Asian powers in a series of wars and conquered large parts of Asia. By 1900 Europeans firmly controlled the worlds economy and most of its territory. In 1950 western Europe and the United States together accounted for more than half of global production, whereas Chinas portion had been reduced to 5 per cent. Under the European aegis a new global order and global culture emerged. Today all humans are, to a much greater extent than they usually want to admit, European in dress, thought and taste. They may be fiercely anti-European in their rhetoric, but almost everyone on the planet views politics, medicine, war and economics through European eyes, and listens to music written in European modes with words in European languages. Even today’s burgeoning Chinese economy, which may soon regain its global primacy, is built on a European model of production and finance.

How did the people of this frigid finger of Eurasia manage to break out of their remote corner of the globe and conquer the entire world? Europe’s scientists are often given much of the credit. It’s unquestionable that from 1850 onward European domination rested to a large extent on the military–industrial–scientific complex and technological wizardry. All successful late modern empires cultivated scientific research in the hope of harvesting technological innovations, and many scientists spent most of their time working on arms, medicines and machines for their imperial masters. A common saying among European soldiers facing African enemies was, ‘Come what may, we have machine guns, and they don’t.’ Civilian technologies were no less important. Canned food fed soldiers, railroads and steamships transported soldiers and their provisions, while a new arsenal of medicines cured soldiers, sailors and locomotive engineers. These logistical advances played a more significant role in the European conquest of Africa than did the machine gun.

But that wasn’t the case before 1850. The military-industrial-scientific complex was still in its infancy; the technological fruits of the Scientific Revolution were unripe; and the technological gap between European, Asiatic and African powers was small. In 1770, James Cook certainly had far better technology than the Australian Aborigines, but so did the Chinese and the Ottomans. Why then was Australia explored and colonised by Captain James Cook and not by Captain Wan Zhengse or Captain Hussein Pasha? More importantly, if in 1770 Europeans had no significant technological advantage over Muslims, Indians and Chinese, how did they manage in the following century to open such a gap between themselves and the rest of the world?

Why did the military-industrial-scientific complex blossom in Europe rather than India? When Britain leaped forward, why were France, Germany and the United States quick to follow, whereas China lagged behind? When the gap between industrial and non-industrial nations became an obvious economic and political factor, why did Russia, Italy and Austria succeed in closing it, whereas Persia, Egypt and the Ottoman Empire failed? After all, the technology of the first industrial wave was relatively simple. Was it so hard for Chinese or Ottomans to engineer steam engines, manufacture machine guns and lay down railroads?

The world’s first commercial railroad opened for business in 1830, in Britain. By 1850, Western nations were criss-crossed by almost 40,000 kilometres of railroads – but in the whole of Asia, Africa and Latin America there were only 4,000 kilometres of tracks. In 1880, the West boasted more than 350,000 kilometres of railroads, whereas in the rest of the world there were but 35,000 kilometres of train lines (and most of these were laid by the British in India). The first railroad in China opened only in 1876. It was twenty-five kilometres long and built by Europeans – the Chinese government destroyed it the following year. In 1880 the Chinese Empire did not operate a single railroad. The first railroad in Persia was built only in 1888, and it connected Tehran with a Muslim holy site about ten kilometres south of the capital. It was constructed and operated by a Belgian company. In 1950, the total railway network of Persia still amounted to a meagre 2,500 kilometres, in a country seven times the size of Britain.

The Chinese and Persians did not lack technological inventions such as steam engines (which could be freely copied or bought). They lacked the values, myths, judicial apparatus and sociopolitical structures that took centuries to form and mature in the West and which could not be copied and internalised rapidly. France and the United States quickly followed in Britain’s footsteps because the French and Americans  “already shared the most important British myths and social structures. The Chinese and Persians could not catch up as quickly because they thought and organised their societies differently.

This explanation sheds new light on the period from 1500 to 1850. During this era Europe did not enjoy any obvious technological, political, military or economic advantage over the Asian powers, yet the continent built up a unique potential, whose importance suddenly became obvious around 1850. The apparent equality between Europe, China and the Muslim world in 1750 was a mirage. Imagine two builders, each busy constructing very tall towers. One builder uses wood and mud bricks, whereas the other uses steel and concrete. At first it seems that there is not much of a difference between the two methods, since both towers grow at a similar pace and reach a similar height. However, once a critical threshold is crossed, the wood and mud tower cannot stand the strain and collapses, whereas the steel and concrete tower grows storey by storey, as far as the eye can see.

What potential did Europe develop in the early modern period that enabled it to dominate the late modern world? There are two complementary answers to this question: modern science and capitalism. Europeans were used to thinking and behaving in a scientific and capitalist way even before they enjoyed any significant technological advantages. When the technological bonanza began, Europeans could harness it far better than anybody else. So it is hardly coincidental that science and capitalism form the most important legacy that European imperialism has bequeathed the post-European world of the twenty-first century. Europe and Europeans no longer rule the world, but science and capital are growing ever stronger. 


Modern science flourished in and thanks to European empires. The discipline obviously owes a huge debt to ancient scientific traditions, such as those of classical Greece, China, India and Islam, yet its unique character began to take shape only in the early modern period, hand in hand with the imperial expansion of Spain, Portugal, Britain, France, Russia and the Netherlands. During the early modern period, Chinese, Indians, Muslims, Native Americans and Polynesians continued to make important contributions to the Scientific Revolution. The insights of Muslim economists were studied by Adam Smith and Karl Marx, treatments pioneered by Native American doctors found their way into English medical texts and data extracted from Polynesian informants revolutionised Western anthropology. But until the mid-twentieth century, the people who collated these myriad scientific discoveries, creating scientific disciplines in the process, were the ruling and intellectual elites of the global European empires. The Far East and the Islamic world produced minds as intelligent and curious as those of Europe. However, between 1500 and 1950 they did not produce anything that comes even close to Newtonian physics or Darwinian biology.

This does not mean that Europeans have a unique gene for science, or that they will forever dominate the study of physics and biology. Just as Islam began as an Arab monopoly but was subsequently taken over by Turks and Persians, so modern science began as a European speciality, but is today becoming a multi-ethnic enterprise.

What forged the historical bond between modern science and European imperialism? Technology was an important factor in the nineteenth and twentieth centuries, but in the early modern era it was of limited importance. The key factor was that the plant-seeking botanist and the colony-seeking naval officer shared a similar mindset. Both scientist and conqueror began by admitting ignorance – they both said, ‘I don’t know what’s out there.’ They both felt compelled to go out and make new discoveries. And they both hoped the new knowledge thus acquired would make them masters of the world.

European imperialism was entirely unlike all other imperial projects in history. Previous seekers of empire tended to assume that they already understood the world. Conquest merely utilised and spread their view of the world. The Arabs, to name one example, did not conquer Egypt, Spain or India in order to discover something they did not know. The Romans, Mongols and Aztecs voraciously conquered new lands in search of power and wealth – not of knowledge. In contrast, European imperialists set out to distant shores in the hope of obtaining new knowledge along with new territories.

Kırmızı Saçlı Kadın

 “İstanbul kitapçılarında Firdevsî’nin bin yıl önce kaleme aldığı Şehnâme‘sinin herhangi bir çevirisini bulmak kolay değildi. Bir zamanlar çoğu Osmanlı aydını İran’ın milli destanının bir kısmını, en azından kimi hikâyelerini bilirdi. Türkiye’nin iki yüz yıllık Batılılaşma çabasından sonra şimdi bu hikâyeler deniziyle kimse ilgilenmiyordu. Destanın Türkçeye 1940’larda yapılan vezinsiz-kafiyesiz bir çevirisi dört cilt halinde 1950’lerde Milli Eğitim Bakanlığı’nca yayımlanmıştı. Şehnâme’yi beyaz kapakları sararmış dünya klasikleri dizisindeki o baskıdan yutar gibi hızla okudum.

Hikâyenin yarı efsane yarı tarih olması, başlarda korkutucu bir masal gibiyken, daha sonra devlet, aile ve ahlak üzerine bir çeşit öğretici ders şeklini alması hoşuma gitti. Çevirisi 1500 sayfa tutan bu büyük milli tarihe Firdevsî’nin bütün hayatını vermesi de etkiliyordu beni. İyi eğitimli, kitapsever şairimiz, başkalarının tarihlerini, destanlarını, kahramanlık hikâyelerini okumuş, başka dillerde, Arapça, Avesta dilinde, Pehlevice kitaplarda hikâyeler aramış, kahramanlık hikâyeleriyle efsaneleri, dinî menkıbelerle tarihleri ve hatıralarını iç içe geçirip kendi büyük destanını yazmıştı.

Geçmişteki bütün büyük şahlarla padişahların, kahramanlarla unutulmuş hikâyelerin bir çeşit ansiklopedisiydi Şehnâme. Bazan okuduğum hikâyelerin hem kahramanı hem de yazarı zannediyordum kendimi. Firdevsî’nin yaşarken oğlunun ölmesi destandaki baba ve kayıp oğul konusunda duyarlığını çok derin ve içten kılmıştı. Okuduğum hikâyeleri gece yarısı karanlıkta Mahmut Usta’ya anlattığımı hayal ediyor, Kırmızı Saçlı Kadın’ı hatırlıyordum. Yazar olabilseydim, ben de her şeyi gören, her ayrıntının hakkını veren, kimi zaman insanlığıyla beni heyecanlandırıp kederlendiren, kimi zaman da şaşkınlık ve hayrete boğan bu bitip tükenmez ansiklopedik kitap gibi bir şeyler yazmak isterdim. Benim yazacağım “Türkiye’nin Jeolojik Yapısı” işte böyle bir destansı-ansiklopedik kitap olacaktı. Ben de kitabımda, yeraltı denizlerini, büyük sıradağları ve yeraltındaki kat kat, damar damar tabakayı hikâyelerle anlatacaktım.”

**

Sence modernlik kötü bir şey mi?” diye sarhoş saflığıyla ona sordum.

“Modern kişi şehrin ormanında kaybolan kişidir. Bu da babasız kalmak demektir. Babasını araması da boşunadır aslında. Kişi modern bir bireyse şehrin kalabalığında babasını bulamayacaktır. Bulursa da bu sefer birey olamayacaktır. Modernliğin Fransız mucidi Jean-Jacques Rousseau bunu çok iyi bildiği için dört tane evladını modern olsunlar diye bile bile terk etmiş, onlara babalık etmemiştir. Rousseau çocuklarını merak bile etmemiş, bir kere de aramamıştır. Sen de beni modern olayım diye mi terk ettin? Öyleyse haklısın.”

**

“Hayatta rastlantı diye geçiştirdiğim şeylerin aslında bir anlamı olduğunu tiyatroda öğrendim. Hem oğlumun hem babasının yazar olmak istemesi basit bir rastlantı değildir. Otuz yıl sonra burada Öngören’de oğlumun babasıyla karşılaşmam rastlantı değildir. Oğlumun da, tıpkı babası gibi babasızlık acısı çekmesi rastlantı değildir. Tiyatro sahnelerinde yıllarca ağladıktan sonra, hayatta içtenlikle ağlayan bir kadına dönüşmem rastlantı değildir.”

After Mirzakhani

Complicating the global image of a nation

Much of the reactions to the death of Mirzakhani was both normal and predictable. The Iranian President Hassan Rouhani and the Stanford University President Marc Tessier-Lavigne both issued solemn statements of condolences. The Iranian media competed in showering her with accolades. The Iranian oppositional venues in the United States and Europe began to use and abuse the occasion to denounce the Islamic Republic for its various policies, especially for the conditions conducive to "brain drain".

Maryam Mirzakhani left Iran to pursue her advanced mathematical studies in the US. She would have gone to Baghdad to do so if she were born one thousand years ago - and she would have probably gone to Beijing if she were born just a couple of decades from now. The question of "brain drain" is, of course, a serious malady in Iran and many other similar countries. But Maryam Mirzakhani was no "brain drain". Hers was a superior intelligence and she travelled where she could nourish it best - and that travelling did not suddenly turn her into this strange thing called "Iran-born", instead of just plain "Iranian".

But something else, something quite simple and significant, was also happening, just like Maryam Mirzakhani herself, gently and quietly.

Mirzakhani is comparable to Omar Khayyam not just because they were both Iranian mathematicians. But because like Khayyam, Mirzakhani too complicates the vision of their common homelands in the European and now American imagination in unpredictable ways.

Markedly brilliant minds and beautiful souls like Maryam Mirzakhani both upon their global recognitions and perforce upon their early and tragic passing become a symbol, a sign, a citation far beyond who they are and what they have achieved in their professional calling. From the time that she achieved her coveted Fields Medal, Maryam Mirzakhani had begun to complicate the global image of her homeland against the backdrop of the pervasive demonisation of Iran by one brand of warmongering or another.

Nations need to be simplified to be targeted for military strikes. Afghanistan was reduced to Mullah Omar. Iraq was reduced to Saddam Hussein. The more the image of a nation is complicated the more difficult it is for warmongers in Washington, Tel Aviv, or Riyadh targeting it for destruction.

Precisely in the quiet dignity of her work, her avoiding publicity like a plague, the tiny, cancer-ravaged body of Maryam Mirzakhani shined like a beautiful star on the dark planet of her earthly life. An Iranian, a Muslim, a woman of modest middle-class background, rising gloriously to put a big brilliant question mark in front of everything mobilised against her people!

Those exonerating Iranian people when targeting "Iran" for demonisation should take a look at what they have done to Afghanistan, Iraq, Syria, or Libya before they might believe their own delusions. Ordinary people, not governments, are the primary targets and the final victims of warmongering anywhere and everywhere.

To be sure, much to the chagrin of warmongers, the image of Iran has been complicated by other prominent Iranians, in particular, those who have put Iranian cinema on the global map. I recall vividly when another accomplished Iranian young woman, Samira Makhmalbaf first appeared in Cannes Film Festival at the age of seventeen to premier her film "Apple" in 1998. She too succeeded that year, seriously altering the image of Iran from that of a bearded angry man to a gifted young woman.
 In the realm of art, no one, of course, did more to complicate the image of Iran than the late master Abbas Kiarostami who was the principal engine bringing the rest of Iranian art to global spotlight.

But much of that complexity has been in the realm of arts, not sciences. In the realm of science, the only thing publicly related to Iran is, of course, the nuclear scientists who are the targets of assassinations presumably by a settler colony on planet Mars that is very concerned about the Iranian nuclear programme. These Martians are suspected to have occasionally sent their assassins to kill these Iranian nuclear scientists.

Mirzakhani was not a nuclear physicist. A breed apart, she was a world-renowned mathematician. Her accomplishments, as a result, assume entirely historical proportions comparable to other Iranian and Muslim scientists at the historical level of Muhammad ibn Musa al-Khwarizmi, Muhammad ibn Zakariyya al-Razi, and above all to Omar Khayyam, the towering astronomer and mathematician.




Mirzakhani's uplifting of her homeland to its historical memories alerts the world to a whole different register of consciousness about Iran as a Muslim a country in circumstances that, because of pervasive Islamophobia in the US, even Rumi is read as if he were a New Age guru from California.

Mirzakhani is comparable to Omar Khayyam not just because they were both Iranian mathematicians. But because like Khayyam, Mirzakhani too complicates the vision of their common homeland in the European and now American imagination in unpredictable ways.
The reputation of Omar Khayyam as a poet, however, widely outshines his fame as a mathematician. But the difference is only on the surface. The beauty of Khayyam's mathematical mind, it now seems, had to be translated, as it were, into poetic scepticism to be registered for mortal beings, whereas Maryam Mirzakhani's poetry was and remained in pure mathematics.

**
The mathematician, poet, painter

On another occasion, she said: "Of course, the most rewarding part is the 'Aha' moment, the excitement of discovery and enjoyment of understanding something new - the feeling of being on top of a hill and having a clear view. But most of the time, doing mathematics for me is like being on a long hike with no trail and no end in sight". That is the mind of a mathematician in the soul of a poet. That is Khayyam incarnate.

Mirzakhani's mathematical equations were her poetry - a poetry only a happy few can decipher to their delight. The world at large is baffled at the beauty of that poetry. Thus, the other more recent kindred soul of Mirzakhani was, of course, the Indian mathematician Srinivasa Ramanujan (1887-1920) who died even younger than her.

The famous story narrated by Ramanujan's English colleague, the prominent mathematician GH Hardy, is now known as "Hardy-Ramanujan number 1729". According to Hardy, he was once going to see Ramanujan when he was bedridden. Hardy had just ridden in a cab number 1729 and upon arrival, he remarked to his friend that the number seemed to be quite dull and that he hoped it was not an unfavourable omen. "No", Ramanujan replied: "It is a very interesting number. It is the smallest number expressible as the sum of two cubes in two different ways". The two different ways are:

1729 = 13+123 = 93+103.

Now, that is pure poetry - for what is poetry other than a truth so obviously beautiful that mortals cannot see it. The joyous eyes of Maryam Mirzakhani's little daughter could see what her mother's beautiful mind knew with mathematical precision: "At the family's home, near Stanford University," Roberts tells us in her essay on the Iranian mathematician, "Mirzakhani would spend hours on the floor with supersized canvases of paper, sketching out ideas, drawing diagrams and formulae, often leading Anahita, now six, to exclaim, 'Oh, Mommy is painting again!"



Hamid Dabashi
aljazeera 

Kaderci Osmanlılar ve Veba

William Loftus Balkanlar'da karşılaştığı bir Türk'e ne düşündüğünü sorduğunda aldığı cevap şudur: "Her şey Allah'tan! Ne düşünebilirim ki, hiçbir şey!" Türklerin kaderciliği imgesel olarak Avrupalının gözünde genellikle onların huzur ve sakinliklerinde yatıyordu. Bacaklarını "terziler gibi" bükerek, yani bağdaş kurarak oturan Türkler çoğu zaman bu sahneye eşlik eden nargileleri ve bahçelerine dalıp giden bakışlarıyla birleştiriyordu. Her şeyi Allah'a havale ettikleri gözlemlenen Müslümanların eylemsizliği ise bu kaderciliğin bir uzantısı olarak algılanıyordu.

Bu kaderci eylemsizliğin Avrupalıyı en çok dehşete düşürdüğü alan Türklerin veba karşısındaki sakinlikleriydi. Henry Blount Türklerin vebadan sakınmamalarına, korkmamalarına, özellikle de kendilerini korumaya çalışmamalarına hayret eder. Gemide vebalı bir hizmetçi ölünce diğerleri yanında yerler, içerler, hatta cesedi götürüldükten yarım saat sonra onun yatağında yatmakta bile bir sakınca görmezler. Bunu yapmamaları gerektiğini söyledikleri zaman "alınlarını işaret edip ne zaman öleceklerinin doğdukları zaman alınlarına yazıldığını" ifade ederler. Buna benzer bir olay Edirne yolunda da olur. Göğsü açık veba belirtileriyle dolu bir askeri arabaya alırlar. Orada bulunan yeniçerilerden biri daha önceki şekilde alnını işaret ederek kaderciliğini gösterir. 

Türklerin her yedi yılda bir imparatorluk turu yapan vebaya kaderci yaklaşımları doğaya ya da medeni dünyaya aykırı mı bulunur acaba? Kesinlikle evet. Tâ'un, yani veba karşısında ne karantina ne de tecrit vardır.  Han, bozahane, hamam ve diğer kamusal alanlarda bile tedbir alınmaz. Her şeyden önce Türklerin "sağduyunun gerektirdiği önlemleri" almadıkları görülür. Vebayı Allah göndermiştir, bunun iyi bir sebebi vardır ve zamanı gelince de Allah vebayı bitirecektir. Avrupalının şaşkına döndüğü hareketlerden biri de Türklerin vebadan ölen ferdin giyeceklerini ve yatağını hasta olmayan akrabalarına dağıtmalarıdır.[98] Hastanın insanlarla iletişiminin kesilmesi, bir yere kapatılması ise söz konusu bile olamaz. Bir insan özellikle hasta olduğu zaman evin tüm konforunu kullanmayı hak eder. Hasta olduğu için onu bunlardan ayırmak insanlık dışı ve zalimcedir. Dışarıdan bakılınca daha da korkunç görünen, hastanın sadece ailesiyle karışması değil, hamamlarda sağlıklı insanlarla bir arada bulunmasıdır.

Battista da Türklerin veba karşısındaki rahatlığından şaşkınlığa düşenlerdendir. Türklerin hiçbir tedbir almadıklarını, kapalı bir yer yapmadıklarını, karantinaya almadıklarını ve iyileştirici ıtırlar kullanmadıklarını belirtir. Hastalık, hastalardan sağlıklılara geçmesin diye yaşama alanlarını ayırmadıklarını, karmakarışık yaşadıklarını, söz gelimi baba öldüğünde oğlunun babasından kalan hastalıklı giysileri giymekte bir beis görmediğini yazar.[99]

Diğer bir taraftan İranlılar, Türklerin aksine, takdire şayan bir sağduyu göstererek hastalarını hemşirelere emanet ederler ve dış dünyayla olan tüm ilişkilerini keserler. Ölecek olursa evinin tüm pencereleri açılır.  Hastanın her şeyi yakılmadan önce ev ahalisi eve dönmez. Ev dezenfekte edilir, buharla temizlenir, duvarlar ve tavan yeniden boyanır. Dolayısıyla Doğu'da vebadan ölenler söz konusu olduğunda en az ölen İran'dadır.

Hacı Aga

Hacı Aga faşizm hakkında ne kadar bilgisizse, bolşevizm hakkında da bir o kadar bilgisizdi. Ama günün birinde Ruslar Tahran'a girecek olurlarsa, hiç çekinmeden mülklerini, varını yoğunu gaspedeceklerini, çoluk çocuğunu çarmıha gereceklerini, onun ve emsallerinin kellelerinin yerlerde sürüneceğini sanıyordu. Ona göre Dünya Savaşı belki de Rusların onun varlığına göz dikmelerinden çıkmıştı. Halbuki Almanlar ona yardıma kalkmışlardı; onun düşüncelerinin, amaçlarının, planlarının gerçekleşmesi için savaşıyorlardı. Her gece Berlin radyosunun Farsça programını dikkatle dinliyor ve Almanların ilerleme haberini duydukça yüreği yağ bağlıyor, spikerin sözcükleri vahiy gibi geliyordu. Daha sonra bir Arap musikisi buluyor ve radyodan gelen deve böğürtüsüne benzer naralara zevkle kulak vererek kendinden geçiyordu. Görünüşte her kılığa giriyor, birbiriyle çelişen sözler ediyordu. Kendi tabiriyle bunu "ekmeksiz kalmamak" için yapıyordu. Çünkü Hacı hayatın sahtecilik, yalan, alavere dalavere, şarlatanlık ve üçkâğıtçılıktan ibaret olduğuna inanıyordu. İçinde yaşadığı toplum bu temeller üzerine kurulmuştu. Böyle bir toplumda herkes daha iyi kazık atabilir, yan çizebilir ve paçasını kurtarabilirdi. Kendi varlığını başkaları gibi günahkâr görüyordu. “Aklanmak için hiçbir hokkabazlıktan, entrikadan, dümenden uzak durmazdı. Dilin her tarafa döndürülebilen bir et parçası olduğunu düşünüyordu. Bu yüzden komisyonculuk, casusluk, yağcılık, göz boyama onun içine işlemişti. Zamane böyle istiyordu. O da kendi devrinin seçkin insanlarındandı ve dünya denilen bu kazık atma pazarında kazıklanmak istemiyordu. İlk oğlundan ağzı yandığından beri hayatında tecrübe ile edindiği ve yazma vaadinde bulunarak bütün felsefesini özetlediği mevhum ahlak kitabının belki de özünü oluşturan öğütleri Keyûmers'e veriyordu.

"Dünyada iki türlü insan vardır: Çarpan, çarpılan. Çarpılanlardan olmak istemiyorsan, başkalarını çarpmaya bak. Fazla okumak lazım değil. İnsanı delirtir ve hayatın gerisinde bırakır. Ama matematik dersinde dikkatli ol. Dört işlemi bilmen yeter. Para hesabını becerebilirsen kazıklanmazsın, anladın mı? Hesap önemli; en kısa zamanda hayata atılman lazım. Gazeteyi okuyabiliyorsun ya, kâfi. Ticaret öğrenmeli, insanlarla muhatap olmalısın. Beni dinlersen eğer, bir ton kitap okuyacağına, git ayakkabının bağını işporta tahtasına koyup sat, daha iyi. Yüzsüz olmaya çalış; unutulma sakın! Elinden geldiğince ortalarda boy göster. Kendi hakkını al; küfürden, hakaretten yılma. Laf dediğin havada kalır. Bu kapıdan kovulursan, öbür kapıdan gülümseyerek gir. Anladın mı? Yüzsüz, kaba ve cahil. Bazen işlerin yolunda gitmesi için doğruymuş gibi davranmak gerekir. Memleketimizin bugün böyle adamlara ihtiyacı var. Günün adamı olmak lazım. İtikat, din, ahlak, bunların hepsi “laf salatası. Ama takiye yapmak gerek. Çünkü halk için önemlidir. İnsanlara itikat gerek; yular takmak lazım onlara. Yoksa toplum dediğin bir engerek yuvasıdır; nereye elini soksan, sokarlar. İnsanlar itaatkâr, kaza ve kadere itikatlı olmalı ki sırtlarında güven içinde iş yapmak mümkün olsun. Önemli olan yemek yemek, selam vermek, insanların arasına karışmak, kadınlara sırnaşmak, dansetmek, yapmacık yapmacık gülmektir. Hele hele yüzsüz olmayı mutlaka öğren. Bu devirde böyle şeyler geçerli olduğuna göre, ayak uydurmak lazım. Yüksek makamlarla irtibat kurmaya çalış. Herkesle, her akide ile uyum içinde ol ki daha iyi söğüşleyesin. Senin hayat adamı olarak yetişmeni ve halka muhtaç olmamanı istiyorum. Kitapmış, dersmiş, on para etmez bunlar. Dağ başında yaşadığını farzet; dalgaya düşersen, yolarlar seni. Birkaç yabancı terim, birkaç büyük laf öğren yeter. İçin rahat olsun. Ben bu bakanların, milletvekillerinin topuna ders veririm. Önemli olan, becerikli bir hırsız olduğunu, elindekini kolay kolay kaptırmayacağını, onlardan biri olduğunu ve uyum sağlayacağını göstermektir. Güvenlerini kazanmalısın ki seni kendilerinden bilsinler. Biz kurtlar sofrasında yaşıyoruz. Ama her şeyin aslı paradır. Dünyada değil. İnsanı delirtir ve hayatın gerisinde bırakır. Ama matematik dersinde dikkatli ol. Dört işlemi bilmen yeter. Para hesabını becerebilirsen kazıklanmazsın, anladın mı? Hesap önemli; en kısa zamanda hayata atılman lazım. Gazeteyi okuyabiliyorsun ya, kâfi. Ticaret öğrenmeli, insanlarla muhatap olmalısın. Beni dinlersen eğer, bir ton kitap okuyacağına, git ayakkabının bağını işporta tahtasına koyup sat, daha iyi. Yüzsüz olmaya çalış; unutulma sakın! Elinden geldiğince ortalarda boy göster. Kendi hakkını al; küfürden, hakaretten yılma. Laf dediğin havada kalır. Bu kapıdan kovulursan, öbür kapıdan gülümseyerek gir. Anladın mı? Yüzsüz, kaba ve cahil. Bazen işlerin yolunda gitmesi için doğruymuş gibi davranmak gerekir. Memleketimizin bugün böyle adamlara ihtiyacı var. Günün adamı olmak lazım. İtikat, din, ahlak, bunların hepsi laf salatası. Ama takiye yapmak gerek. Çünkü halk için önemlidir. İnsanlara itikat gerek; yular takmak lazım onlara. Yoksa toplum dediğin bir engerek yuvasıdır; nereye elini soksan, sokarlar. İnsanlar itaatkâr, kaza ve kadere itikatlı olmalı ki sırtlarında güven içinde iş yapmak mümkün olsun. Önemli olan yemek yemek, selam vermek, insanların arasına karışmak, kadınlara sırnaşmak, dansetmek, yapmacık yapmacık gülmektir. Hele hele yüzsüz olmayı mutlaka öğren. Bu devirde böyle şeyler geçerli olduğuna göre, ayak uydurmak lazım. Yüksek makamlarla irtibat kurmaya çalış. Herkesle, her akide ile uyum içinde ol ki daha iyi söğüşleyesin. Senin hayat adamı olarak yetişmeni ve halka muhtaç olmamanı istiyorum. Kitapmış, dersmiş, on para etmez bunlar. Dağ başında yaşadığını farzet; dalgaya düşersen, yolarlar seni. Birkaç yabancı terim, birkaç büyük laf öğren yeter. İçin rahat olsun. Ben bu bakanların, milletvekillerinin topuna ders veririm. Önemli olan, becerikli bir hırsız olduğunu, elindekini kolay kolay kaptırmayacağını, onlardan biri olduğunu ve uyum sağlayacağını göstermektir. Güvenlerini kazanmalısın ki seni kendilerinden bilsinler. Biz kurtlar sofrasında yaşıyoruz. Ama her şeyin aslı paradır. Dünyada paran varsa, onurun, itibarın, namusun, her şeyin var demektir. Herkesin gözdesi olursun. Böyle vatansever ve akıllı biri olursan, seni pohpohlarlar, bütün işlerini yaparlar. Para ayıpları örter. Para çalıntı ise helale çevirebilirsin; ananın ak sütü gibi helal olur. Öbür dünya için de namazı, orucu, haccı satın almak mümkündür. Hem bu dünyada, hem öteki dünyada işin iş olur. Paran çoğaldı mı, Kâbe'yi ziyaret edebilirsin. Her yer senin olur; herkes çekinir senden; herkesin üstünde oturursun. Bir dediğin iki edilmez. Parası olan bunların hepsine sahip olur; parası olmayan da hiçbirine sahip olmaz. Aç kulağını. Parayı bulmak kolay ama parayı tutmak zordur.

Para biriktirmenin yolunu öğrenmelisin. Ben Saçlarımı değirmende ağartmadım. Parayı hangi yolla bulursan bul, mübahtır. İnsan adam yerine konulur. Benden sana nasihat bunlar. Böyle yaparsan, okumuş yazmış mühendis fabrikandaki makineyi çalıştırrnakla övünür; mimar evini yapmak ister; şair gelir, yaltaklanır, metheder seni. Bir ömür açlık çekmiş ressam resimlerini yapar. Gazeteci, milletvekili, bakan hepsi sana uşak olur. Tarihçi biyografini yazar, ahlakiyatçı ahlakındaki üstün vasıfları örnek getirir. Bütün bu boynu bükükler paranın uşağıdır. İlim ve okumak niye hayatta işe yaramaz biliyor musun? Okursan, yine para babalarına uşak olursun da ondan. Zaten bunları yapana kadar ömrün geçmiş olur. Sen henüz hayatın ne demek olduğunu bilmiyorsun. Sanıyor musun ki sabahtan akşama kadar boşuna dil döküp çenemi yoruyorum, insanlarla cedelleşiyorum? Paramı daha iyi korumak için. Para parayı çeker. Mesela sabah, önceden görmediğim ve nerede olduğunu bilmediğim iki balya pamuğu satın alırım; akşam üstü sattığımda parası iki katı olarak elime geçer!”

The Persians

The Arabs and, as we will see, Turks owe their prominence on the world stage to Islam. The Persians do not. Persians have a proud and long history of statehood that dates back to the Achaemenid period (559–330 BCE); when Arab conquerors defeated the Sasanid empire (224–651), they were putting an end to some 12 centuries of almost uninterrupted Persian self-rule and political autonomy. Thus, whereas the rise of Islam was an unmitigated success for the Arabs and Turks, it was something of a mixed blessing for the Persians, who gained monotheism and the True Religion, but lost their empire and independence. And although the early Muslims created their state in formerly Byzantine and Sasanid lands, the Sasanids paid the higher price of the two: conquered Byzantine subjects could fl ee to parts of the empire that had not been conquered and any Christian, Greek culture that had been uprooted by the conquests could be replanted in surviving Byzantine lands. The whole of the Sasanid empire, however, was conquered by Muslims, and although some Zoroastrians did flee to India (where they have been known as ‘Parsees’ ever since), Persian culture had nowhere to go but underground. All of this had shortterm, medium-term, and long-term consequences.

In the short term, the Persian people (and landscape) resisted the Arab armies fi ercely, which meant that in some provinces caliphal rule, conversion to Islam, Arab settlement, and Arabization were superficial. In most regions, Persian notables were allowed to retain a measure of power and Persian administrative traditions endured accordingly. Curiously, many Persians viewed the Muslim conquests as a temporary, reversible blip, and for the next two centuries an array of ‘redeemers’ appeared with the declared aim of restoring the pre-Islamic political, social, and religious status quo. Some modern historians and even some observers at the time have (wrongly) viewed various events in Islamic history as examples of Persian-redemption movements, including the Abbasid Revolution, the creation of Baghdad, the rise of the Buyids, Samanids, and Safavids, and the adoption by the Safavid rulers and their subjects of Shiism. Such an interpretation of events is incorrect in each case, but it is accurate in its general awareness of the traumatic impact that the rise of Islam had on many Persians.

In the medium term, rather than attempting to reverse the effects of Islam’s arrival, Persians and Persian culture were Islamicized. This happened most obviously under the Abbasids who, by moving to Iraq, constructed their power-base from the rubble of Sasanid institutions. Not only was political and governmental organization inherited from Persian traditions (as Byzantine ones had been inherited by the Umayyads in Syria), but much of Abbasid civilization – including literature, history, theology, religious sciences, Quranic studies, and even Arabic poetry and linguistics – was created and dominated by people who composed books in Arabic but told bedtime stories in Persian. Persians were very much aware of their cultural dominance and a literary movement arose promoting Persian culture and reminding the Arabs of their indebtedness to it. Even the great Ibn Khaldun (d. 1406), writing in the far west of the Islamic world, included in his Muqaddima (on which, see below p. 105) a section entitled ‘Most of the scholars of Islam have been Persians (‘ajam)’.

In the long term, Islamic culture itself was Persianized, even in the face of viable alternatives. This process began with the rise of semi-independent Persian dynasties in the Abbasid east, where rulers adopted Sasanid titles, traced for their dynasties Sasanid genealogies, and, most importantly, patronized literature in the Persian language. Perhaps the most famous literary work in Persian, the Shahnama (‘Book of Kings’), was composed in Samanid times and dedicated to a Ghaznavid ruler. It recounts in epic form all of Iranian history that is thought to have really mattered, beginning with the creation of the world and, tellingly, ending abruptly with the Muslim defeat of the Sasanid forces at the Battle of al-Qadisiyya (637).

Above all, the spread of Turks, Mongols, and Turco-Mongols to and within Islamic lands led to an effl orescence of Persian literature, even – or especially – outside of Iran. Persian-speaking missionaries played a pivotal role in the spread of Islam to the east, and it is no coincidence that the religious terminology used by Chinese Muslims prefers Persian words such as namaz (‘prayer’) over Arabic synonyms (in this case, salat). Before entering the Islamic world in the late 10th century, the Turkish tribes from whom the Saljuqs and Ottomans are descended were converted to Islam by Persians; religion was thus filtered to them through a Persian sieve. When the Saljuqs created a dynasty in Iran/Iraq, its administrative and literary forms were Persian, and when their relatives moved westwards to conquer Anatolia and create the Ottoman empire, here too Persian was adopted as the language of culture.

The Mongol and Timurid conquests, destructive though they were, also contributed to the success of the Persian language: on the one hand, having no attachment to Arabic as a religious language, the Mongols in Iran (who employed local, Iranian administrators) patronized Persian scholarship even in those fields that hitherto had been reserved for Arabic. On the other hand, the havoc wrought by the conquests forced leading Iranian scholars to seek safety (and patronage) elsewhere, mostly in Muslim India. Under the Delhi and, especially, the Mughal sultans Indo-Islamic literature, the arts (painting, in particular), and imperial administration were Persian in language and form, and some of the fi nest specimens of Persian culture were produced in Mughal lands. Thus, from the 11th to 19th centuries (even later, in some regions) Persian was the leading language of high culture throughout the Islamic world. Even when it was eventually eclipsed, by English and then Urdu and Hindi in India, and by Turkish and Arabic in the post-Ottoman provinces, its impact was still felt on many levels: Urdu literature still follows Persian models, while trendy Westerners read the mystical writings of Rumi (d. 1273), about whom it was said, ‘He has brought a [Holy] Book, though he is not a prophet’. Persian literature also found fans in Goethe (West-Eastern Divan) and Puccini (Turandot), amongst numerous other Western authors.

Shiism in Iran

Around the time that Osman was creating his state in Anatolia, a native of Azerbaijan named Safi al-Din (1252–1334) founded a Sufi brotherhood in Ardabil, whose followers came to be known as Safavids. By the late 15th century, this brotherhood had morphed into a militant Shiite–Sufi movement that held its leader to be either the hidden Imam or God Himself. At the turn of the 16th century, the leader of the Safavid order, a teenager named Isma‘il, came out of hiding and set about conquering Iran; by 1501, he was the region’s shah with a capital at Tabriz. In 1514, however, the Safavid forces were defeated by the Ottomans at Chaldiran, with three signifi cant consequences: first, the modern Turkish–Iranian border was set; second, having lost the battle (and their claim to divinity) to Ottoman gunpowder, the Safavid shahs acquired gunpowder too; and third, with Ottoman forces encroaching on their western provinces, subsequent shahs moved the capital eastwards, eventually settling on Isfahan under ‘Abbas I (r. 1587–1629).

In moving eastwards, the Safavids were distancing themselves from their original Turkmen power-base, and digging their heels into Iran’s heartland. The religious character of the state was purged of its radical ideas, which were replaced with orthodox, Twelver Shiism (while Turkish elites were replaced with Persian ones). This form of Shiism was forcibly imposed on a largely Sunni population, and Shiite scholars from Bahrain, Greater Syria, and Iraq were imported to Isfahan, where both religious and secular culture flourished. To his capital in Isfahan, ‘Abbas also shifted populations from provincial towns to create a cultural and economic hub. It was thus under the Safavids that Iran’s modern borders and religious and cultural identities were brought into clear focus – in sharp contrast to the tolerant heterogeneity of the Ottoman empire. Persian literature reached new heights and, to the extent that both the Ottomans and Mughals (or ‘Moghuls’, Persian for ‘Mongols’) had adopted Persian as the language of high culture (in pre-Ottoman Anatolia and pre-Mughal India), the Safavids were at the very centre of Islamic civilization. After the death of ‘Abbas II (r. 1642–66), however, decline set in: natural disasters (famines, earthquakes, and the spread of diseases) combined with ineffectual rulers to leave a political vacuum that was filled by Shiite ‘ulama’, or ‘mullahs’, who tightened Shiism’s hold on society. Imposing one’s religion by force is no way to win friends and influence people, and embittered Sunni tribesmen from Afghanistan overran the

Safavids in 1722, putting an end to their rule. Political unity – and Shiism – returned to Iran with the Qajars (1794–1925), who ushered Iran into modernity.

Orta Doğu Toplumları

Orta Doğu toplumları, bugün dünyada geçerli olan uluslararası ilişki modelini ve bu modele göre işleyen iç ve dış egemenlik kurumlarını iki sebepten oluşturamadı. Birinci sebep aşiret yapılarının, daha üst ulus örgütlenmesine geçişi engellemesi, ikincisi ise güçlü ve derin mezhep yapılarının alternatif bir bağlılık odağı oluşturmasıydı. Bu genel standardın dışına Osmanlı sayesinde bütünüyle sadece biz çıkabildik. Unutmayalım mezhep ihtilafları toplumsal-siyasal çatışmaların sebebi değil sonucudur. Suud hanedanı İran'a mezhep farkı yüzünden değil, çıkarları çeliştiği için düşman. Bu düşmanlıkta avantajlı konuma geçmek için mezhep ihtilafına sarılıyor. Böylece politikasına toplumsal destek arıyor ve maalesef buluyor. Ekleyelim: İslâm tarihi boyunca mezhep ihtilaflarının hiç biri itikada dair yorum farkından çıkmamıştır, siyasî içtihat farkları kendine mezhep kisvesi uydurmuştur.

Yüzyıllar boyu Osmanlı ve İran, Türk unsurun hakimiyetinde birbirinin amansız düşmanı olarak savaştılar. Sonunda bir taraf galip gelmeyince, en uzun süreli barışı kurdular. 19. yüzyıl başında bu denge Arap yarımadasında ortaya çıkan ve bugün Suud yönetimi tarafından temsil edilen Selefi mezhebinin devreye girmesi ile bozuldu. Sultan Abdülhamid'in Necef ulemasını harekete geçirerek çok emek harcadığı Şii-Sünnî uzlaşması, bugünün siyasî ihtilaflarını çözmek için model olmalı. 

Zaman Gazetesi, 5 Ocak 2016

Kisra

622 yılında Peygamber Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) Mekke’den Medine’ye hicret ettikten sonra Site İslâm Devletini kurdu. Müslümanlar Bedir, Uhud, Hendek savaşları gibi mücadelelerden sonra Mekke Fethi derken çok kısa zaman sonra dünyanın büyük devletlerinden Bizans’la karşı karşıya geldiler. Daha sonra ikinci büyük devlet İran’la karşı karşıya gelen Müslümanlara hayret eden İran Kisra’sı

  “Bu Araplar her zaman olduğu gibi yine aç kalmışlardır, onlara biraz buğday verin, dönüp gitsinler.”

demiştir. Kâdisiye zaferini anlatan kitaplarda teferruatıyla görülebileceği gibi bu boy ölçüşmeyi aklına sığdıramamıştır.

Kisra

622 yılında Peygamber Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) Mekke’den Medine’ye hicret ettikten sonra Site İslâm Devletini kurdu. Müslümanlar Bedir, Uhud, Hendek savaşları gibi mücadelelerden sonra Mekke Fethi derken çok kısa zaman sonra dünyanın büyük devletlerinden Bizans’la karşı karşıya geldiler. Daha sonra ikinci büyük devlet İran’la karşı karşıya gelen Müslümanlara hayret eden İran Kisra’sı

  “Bu Araplar her zaman olduğu gibi yine aç kalmışlardır, onlara                         biraz buğday verin, dönüp gitsinler.”

demiştir. Kâdisiye zaferini anlatan kitaplarda teferruatıyla görülebileceği gibi bu boy ölçüşmeyi aklına sığdıramamıştır.

Hz. Muhammed (sas) İslâmiyeti Niçin Arap Yarımadasında Tebliğe Başladı?

Allah Teâlâ’nın hikmeti, karanlığı dağıtan, dünyayı hidayet ve nurla dolduran bu güneşin, dünyanın en karanlık ve nûr-u ilâhîye en çok muhtaç olan bir bölgesinden, Arap yanmadısının ufkundan doğmasını gerektirdi.

Cenab-ı Hak bu daveti, önce kendilerinin kabul etmeleri, sonra da dünyanın en uzak noktalarına kadar yaymaları ve tebliğ etmeleri için Arapları seçti. Çünkü onların gönül levhaları tertemizdi. Kalblerine, izâlesi ve ortadan kaldırılması zor olan derin ve ince yazılar yazılmamıştı. Rumlar, İranlılar ve Hindliler ise yolunu şaşırmış, ilimleriyle ve büyüleyici edebiyatlarıyla, parlak medeniyet ve geniş felsefeleriyle gururlanıyorlardı. Onların çözümü kolay olmayan fikrî ve psikolojik kompleksleri vardı. Halbuki Arapların gönül levhalarında basit yazılar vardı. Yıkanıp yok edilmesi ve yerlerine yeni nakışlar işlenmesi çok kolaydı. Son zamanların ilmî tabiriyle onlar, tedavisi kolay “basit bir cehalet” içindeydiler. Bu çağda yüksek bir medeniyete sahip olan milletler ise, tedavisi ve yok edilmesi çok zor olan bir “cehl-i mürekkep” içindeydiler.

Araplar fıtrat-ı selîme üzereydiler ve güçlü bir iradeye sahiptiler. Hakikati kavramayı karmaşık bir iş gibi görürlerse onunla savaşırlardı. Gözlerinden perde kalkınca da onu sever ve bağırlarına basarlardı; onun uğrunda ölmek isterlerdi.

Hudeybiye Anlaşması sırasında anlaşma metnine “Bu Allah’ın Resulü Muhammed’in kabul ettiği bir anlaşmadır” diye yazılması üzerine Süheyl b. Amr’ın (buna itiraz ederek) “Allah’a yemin olsun ki, eğer biz senin Allah’ın resulü olduğunu kabul etseydik zaten seni Kabe’den alıkoymaz ve seninle mücadele etmezdik”şeklindeki sözleri Arapların bu psikolojisini çok güzel ifade eder.

Yine İkrime b. Ebû Cehl’in Yermuk Savaşı’nda muharebe iyice kızışıp düşman tarafından sıkıştırılınca: “Ben Resulullah ile bunca savaşlara katıldım. Bugün mü kaçacağım? Benimle! ölüme söz verip yemin edecek var mı?” diye bağırması; sonra da kendine bey’at edenlerle savaşarak yaralanıp şehid düşmesi de bunun bir diğer örneğini teşkil eder.

İnandıkları hususlarda son derece cesur ve gayretliydiler. Açık yürekli ve doğru sözlüydüler. Ne kendi nefislerine ne de başkalarına boyun eğerlerdi. Doğru konuşmayı ve sarsılmaz azmi itiyad edinmişlerdi. Hicretten önce, ikinci Akabe bey’at hakkındaki rivayetler de buna açık bir delil teşkil eder. İbn İshak şöyle der:

“Evs ve Hazrec kabileleri Resulullah’a bey’at etmek için toplandıklarında, Abbas b. Ubâde el-Hazrecî şu sözleri söylemişti:

— Ey Hazrec Oğulları! Bu zâta niçin bey’at ettiğinizi biliyor musunuz? Ona bey’at etmekle insanların kırmızısına ve siyahına (yani herkese) karşı savaşa girmeyi kabul etmiş oluyorsunuz. Mâlî yönden bir felâkete uğradığınız veya ulularınızın öldürüldüğünü gördüğünüz zaman, onu yalnız bırakacaksanız, şimdiden bırakmanız daha doğru olur. Allah’a yemin olsun ki, aksi halde dünyada da âhirette de rezil olursunuz. Fakat ona verdiğiniz sözü tutacak, mâlî bir zarara uğramayı, ulularınızın ölümüyle karşılaşmayı göze alacaksanız —ki bunu göze almanız daha doğrudur— Allah’a and olsun ki, dünya ve âhiret için en hayırlı olan da budur. Hepsi bu görüşü benimsediler ve:

— Mâlî bir felâkete uğramayı, ulularımızın ölümüyle karşılaşmayı göze alarak kabul ediyoruz. Sözümüzü tutarsak karşılığında bize ne va’dediyorsunuz Ya Rasulallah! dediler. Resûl-i Ekrem ‘Cennet va’dediyorum’ buyurdu. Bunun üzerine Hz. Peygamber’e: ‘Elini uzat’ dediler. O da elini uzattı ve bey’at ettiler.”

Onlar Allah’a verdikleri sözü tuttular ve Resulullah’a bey’at ettiler.Sa’d b. Muaz, Bedir savaşında onların düşüncelerine tercüman olarak şöyle diyordu:

“Vallahi, eğer sen (Yemen’deki) Gımdan kalesine kadar yürüyecek olsan, muhakkak ki, biz de seninle beraber gideriz. Allah’a yemin olsun ki, sen bize şu denizi gösterip dalsan biz de seninle beraber dalarız.”

Azimlerindeki sadakat, işlerindeki ciddiyet ve hakka olan bağlılıkları, atını ve ordusunu Atlas Okyanusu’na süren müslüman Arap kumandanı Ukbe b. Nâfı’nin şu sözlerinde de aynen tecelli etmişti: ‘Ya Rab! Eğer şu derya önüme çıkmasaydı, senin yolunda cihad etmek için daha da uzaklara giderdim.”

Yunan, Roma ve İran halkı ise vaziyete ayak uydurmayı ve vakit geçirmeyi itiyad edinmişlerdi. Zulüm onları gayrete getiremezdi. Hakkı sevmez ve onu dert edinmezlerdi. Hiçbir düşünce, propaganda onlara hakim olamazdı. Kendilerine nefislerini unutturacak ve uğrunda hayatlarını tehlikeye atabilecekleri hiçbir şey yoktu. Bu hususta hiçbir şey onları tesir altında bırakamazdı. Araplar lüks bir hayatın ve şehirliliğin sebep olduğu tedavisi zor hastalıklardan uzaktı. İnanç uğrunda kahramanca mücadele etmelerine ve onun yolunda ölümü göze almalarına mani olacak problemleri yoktu.

Araplar doğru, güvenilir ve cesur insanlardı. Tabiatlarında nifak yoktu. Baskın tarzında savaşırlar ve at üzerinden inmezlerdi. Hayatlarında lükse yer vermezlerdi. Kılıç kullanmakta mahirdiler. İyi işler yapmak isteyen bir milletin binicilik gibi belirgin vasıflara sahip olması gerekirdi. Çünkü bu asır savaş asrıydı. Kıyasıya kavga, yiğitlik ve kahramanlık asrıydı. Fikrî ve amelî kuvvetleri, fıtrî kabiliyetleri içlerinde meknuz idi ve hayalî felsefelerle, Bizans’ta olduğu gibi sonucu olmayan çekişmelerle, ince teolojik doktrinlerle, politik ve bölgesel savaşlarla tüketilmemişti. Hürriyet ve eşitlik aşkı, tabiat sevgisi içinde doğup büyümüşlerdi. Yabancı hiçbir hükümete boyun eğmeyecek kadar şahsiyetli bir millet idiler. Köleliği ve insanın insana kulluk etmesini, tapınmasını asla kabul etmezlerdi, Roma ve İran krallıklarının kibir ve gururuna, onların insanı ve insanlığı hakîr gören düşüncelerine iltifat etmezlerdi.

Arap yarımadasına komşu olan İran’daki krallar insan ve insanlık üstü bir varlık şeklinde telâkki edilirdi. Kral, kan aldırmak veya tedavi olmak istediğinde saray erkânının veya başkent halkının bir işle uğraşmaması, her türlü sanat çalışmalarından ve eğlenceden vazgeçilmesi için halk arasında tellâl dolaştırılırdı. Kral aksırdığı zaman halktan birinin ona duada bulunması ve dua edildiği zaman “âmin!” demesi caiz değildi. Çünkü o insan üstü bir varlıktı. Eğer kral, vezirlerinden veya kumandanlarından birini evinde ziyaret ederse, o gün o ebediyyete kadar “tarihî bir gün” olarak kabul edilirdi. Ziyaret edilen şahıs, mektuplarına tarih koyarken o günü esas alır ve o gün yeni bir takvimin başlangıcı olurdu. Belirli bir süre vergilerden muaf tutulur, bir takım istisnalardan, müsamaha ve imtiyazlardan istifade ederdi. Çünkü kral, ziyaretiyle onu onurlandırmıştı.Saray halkının, devlet erkânının ve millet fertlerinin riayet etmek zorunda olduğu pek çok kurala ilâveten, onun huzurunda durmaya ve onu ta’zim etmeye; bir insanın namaz kılarken Rabbinin huzurunda durduğu gibi durmaya büyük bir itina gösteriyorlardı. O halde İran hükümdarlarının en faziletlisi Enûşirvân-ı Âdil diye bilinen Kisra (531-579) devri böyle olursa, tarihte zulüm ve zorbaklarıyla şöhret bulan diğerlerinin devri kim bilir nasıldı?

Geniş İran ülkesinde tenkid şöyle dursun, bir düşünce ve görüşü ortaya koyma hürriyeti de yok gibiydi.

Taberî, İran saraylarında hür düşünce ve cesur tenkide karşı uygulanan yasak ve baskılarla ilgili olarak, ilginç bir hikâye anlatır:

“Kisra Kubad b. Fîrûz, krallığının son döneminde haraca kaydettirmek için ülke topraklarının ovasıyla, dağıyla ölçülmesini emretti. Fakat bu ölçüm işi kesin olarak sonuçlanmadan Kisra Kubad öldü. Oğlu, babasının yerine geçince bu işin tamamlanmasını, hurma ve zeytin ağaçlarıyla, insanların sayılmasını emretti. Sonra kâtiplerine emir verip bu işin faturasını çıkarttırdı. Haraç işleriyle görevli memura, toprak mahsullerinden zeytin, hurma ve insanlardan sağlanması plânlanan ücreti okumasını emretti. Kisra sonra onlara dönüp şöyle dedi: ‘Biz sayım ve istatistiklere istinaden hurma, zeytin ve insan başına şu kadar vergi koymayı ve bunu üç taksitte toplamayı, sınır boylarından veya bereketli topraklardan gelen ya da tedarikine muhtaç olduğumuz malları, devletin hazinesinde toplamayı uygun bulduk. Mallar bizim yanımızda hazır ve sayılı vaziyette mevcuttur. Bizim uygun bulup kararlaştırdığımız bu meselede siz ne düşünürsünüz? Hiç kimse ağzını açıp da tek kelime söylemedi. Kisra bu sözü üç defa tekrarladı. Bunun üzerine aralarından biri kalkıp Kisra’ya: ‘Ey hükümdar bu vergiyi bozulan bağdan, kuruyan ekinden, suyu çekilen nehirden ve suyu kesilen kanal ve çeşmeden de alacak mısın?’ dedi. Kisra da ona: ‘Ey uğursuz adam! Sen hangi zümredensin?’ dedi. Adam kâtiplerden olduğunu söyleyince, Kisra, onun ölünceye kadar dövülmesini emretti. Diğer kâtipler meslektaşlarının düşüncelerini paylaşmadıklarını ispat etmek ve kendilerini temize çıkarmak için onu döve döve öldürdüler.”

Hayasızlıkta, insana lâyık olduğu değeri vermemek ve insanlık şerefini ayaklar altına almak huşunda, İranlılar kadar olmasa bile Rumların da İranlılardan aşağı kalır tarafı yoktu.

Avrupalı yazar Victor Chopart The Roman World adlı eserinde şunları zikreder:

“Kayserler birer tanrı gibiydi. Ulûhiyet veraset yoluyla geçmezdi, fakat ülkenin idaresine hakim olan herkes, (hükümdarın bu dereceye ulaştığına dair bir delil olmasa da) ulûhiyet mertebesine erişmiş kabul edilirdi.”

“Augustus” unvanı, kanun yoluyla bir imparatordan diğerine geçmezdi. Fakat Roma Senatosu da kılıçla elde edilmiş bir hükmün doğruluğunu tasdik ve teyid etmekten başka bir şey yapmazdı. Bu imparatorluk askerî bir dikta yönetiminden başka birşey değildi.”

İmparatora secde ender rastlanan bir durum değildi. Hz. Peygamber’in Rum Kayseri Herakleios’u İslâm’a davet eden mektubu imparatora ulaştığı sırada, orada bulunan Ebu Süfyan’ın rivayet ettiği hadisenin son bölümünde şöyle deniliyor:

“Herakleios onların bu derece nefret ettiklerini görüp imanlarından ümit kesince, onları geri çevirmelerini emretti. Sonra da onlara dönüp: ‘Deminki sözlerimi dinimize olan bağlılığınızın derecesini! öğrenmek için söylemiştim. Şimdi bunu gözümle gördüm.’ dedi. Bu söz üzerine oradakiler hoşnutluklarını ve memnuniyetlerini izhar ederek kendisine secde ettiler.”

Hindistan’a gelince, burada insanlık şerefi öylesine ayaklar altına alınmış, işgalci âsîler ve medenî kanunu hazırlayanlar ülkenin asıl yerlilerini öylesine tahkir etmişlerdi ki, bunları tasavvur etmek bile çok zor. Onlara göre bu insanlar; iki ayaklı ve insan şeklindeki bir ehlî hayvandan farksızdı. Bu kanunda; yer alan bir hükme göre: “Paryalardan biri elini veya asasını Brahmalardan birine vurmak niyetiyle uzatırsa eli kesilirdi. Öfkelenerek ayağıyla vurursa ayağından da olurdu.Eğer ondan intikam alacağını iddia ederse kaynar zeytinyağı içirilirdi.

Köpeğin, kedinin, kurbağanın, kelerin, karganın ve baykuşun öldürülmesinin keffaretiyle, parya sınıfından birinin katli sebebiyle verilen keffaret aynıydı.”

İslâm öncesi devirdeki Arapların hürriyet ve izzet-i nefislerine olan düşkünlükleri, edeb ve saygıdaki itidalleri, Hindistan halkıyla mukayese edilirse; bu iki milletin tabiatları arasındaki korkunç fark ortaya çıkacaktır. Araplar meliklerine “ebeyte’l-la’ne” (cenabınızdan la’neti gerektirecek bir durum hasıl olmasın) gibi sözleri rahatça söyleyebiliyorlardı. Arapların hürriyet, şeref ve haysiyetlerine olan düşkünlükleri, zaman zaman melik ve emirlerinin arzularına boyun eğmelerine mâni olacak kadar ileri bir seviyeye ulaşmıştı. Meselâ Cahiliyye çağında Arap meliklerinden biri, Benî Temim kabilesinden birinin “Sükkâb” adındaki atını isteyince, atın sahibi melikin bu teklifini söylediği bir şiirle reddetmiştir.

Bu hürriyet aşkı, şahsiyetlerine önem verme ve zilletten kaçınma duygusu, milletin bütün zümrelerine, kadın-erkek bütün fertlerine yayılmıştı. Arap tarihçileri, meşhur süvari ve büyük şair Amr b. Külsum’un Hîre meliki Amr b. Hind’i öldürmesiyle ilgili olarak şunları zikrederler:

“Hîre meliki Amr b. Hind, Amr b. Külsûm’a haber gönderip, kendini ziyarete gelmesini ve annesini de ziyaret etmesini istedi. Amr b. Külsûm da Benî Tağlib kabilesinden bir cemaatla birlikte el- Cezîre’den yola çıktı. Mühelhel kızı Leylâ da Benî Tağlib’e ait bir mahfe içinde hareket etmişti. Hükümdar Amr b. Hind, şair Amr b. Külsûm’un çadırının girişine alınmasını emretti. Amr b. Hind’in çadırı Hîre ile Fırat arasındaki bir mevkide kurulmuştu. Amr b. Külsûm, çadırında oturan hükümdarın huzuruna geldi. Leylâ ve Hind de revakın bitişiğindeki küçük çadıra girdiler. Amr b. Hind, annesine, yemek ve kab istediğinde, hizmetçilerden ayrılıp bir köşeye çekilmesini ve Leylâ’dan hizmetçilik yapmasını istemesini emretmişti. Amr önce bir sofra, sonra da kab istedi. Bunun üzerine Hind: ‘Leylâ, o tabağı bana getir!’ dedi. Leylâ da: ‘Kalk da kendi işini kendin yap!’ diye karşılık verdi. Hind birkaç defa bu sözü tekrar edip ısrar edince, Leylâ dayanamayıp: ‘Ey Tağlib oğulları, yazıklar olsun size!’ diye bağırdı. Bu sözleri duyan Amr b. Külsûm, öfkeden kıpkırmızı oldu. Hemen ev sahibinin revakında asılı olan kılıcına uzandı ve Amr b. Hind’in başını uçurdu. Beni Tağlib de evde buldukları herşeyi yağmaladı ve el-Cezîre tarafına gitti. Amr b. Külsûm, Muallakât-ı Seb’den (7 askı) sayılan meşhur kasidesini bu mevzuda söylemişti.

Muğîre b. Şu’be, müslümanların elçisi sıfatıyla Rüstem’in huzuruna girince —Arap adeti üzere— hemen onun yanına oturdu. Bunu gören muhafızlar Muğîre’yi yaka-paça aşağı indirdiler. Bunun üzerine Muğîre onlara: ‘Biz sizin iyi insanlar olduğunuzu duyardık. Fakat şimdi sizden daha sefih bir kavim düşünemiyorum. Bizim Arap toplumunda herkes müsavidir. Biz birbirimizi —karşılıklı savaş durumu hariç— köle edinmeyiz. Ben sizin de kavminize eşit muamele ettiğinizi zannederdim. Halbuki siz bazılarınızı adeta tanrı gibi kabul ediyorsunuz. Bu adetinizden vazgeçmeye de hiç niyetiniz yok. Biz asla böyle bir şey yapmayız. Üstelik ben buraya kendiliğimden gelmiş değilim, siz davet ettiniz de geldim’” dedi.

Hz. İbrahim ile Hz. İsmail’in (Allah’ın salât ve selâmı onların üzerine olsun) yalnızca Allah’a ibadet edilsin ve ebediyyete kadar tevhid için yapılacak davetin menbaı olsun diye yaptıkları Kabe, Mekke’de Arap Yarımadası’ndaydı. 

“Şüphesiz âlemler için, çok feyizli ve hidayet kaynağı olmak üzere yapılan ilk ev (ma’bed) elbette Mekke’de olandır.”

“Vâdî Bekke” kelimesi tahrif ve tağyire uğramasına rağmen Tevrat’ta da vardı. Ancak mütercimler onu “Vâdi’l-Bekkâ” şekline çevirdiler ve aleme bedel olarak nekre bir isim yaptılar. Nitekim Hz. Davud’un mezmurlarında da bu şekilde geçmektedir:

“Ne mutlu o insanlara ki, onların izzet ve kuvvetleri seninledir. Senin evine giden yollar onların kalblerinden geçer. Vâ’di’l-Bekkâ’dan geçenler onu bir kaynak yaparlar.”

Yahudi bilginleri bu tercümenin hatalı olduğunu ancak asırlar sonra farkettiler. Yahudi Ansiklopedisi’nde Bekkâ’nın susuz ve kendine özgü bir vadi olduğu itiraf edilmektedir. Zihninden bu ibareyi geçiren bir şahıs, vadinin tabiat şartlarını bu kelimeyle ifade ediyor.

Bu sahifeleri İngilizce’ye tercüme edenler, Arapçaya çevirenlerden çok daha güvenilir ve dikkatli bir şekilde tercüme etmişler ve aslına uygun olarak özel isimlerin yazıldığı gibi büyük harfle yazmışlardı.

Hz. Muhammed’in peygamber olarak gönderilmesi, Hz. İbrahim ve Hz. İsmail’in Kabe’nin temellerini yükseltirken yaptıkları duanın Allah katında kabul edilmesi demekti. Kur’ân-ı Kerim’de belirtildiği gibi Hz. İbrahim ve Hz. İsmail şöyle dua etmişlerdi:

“Ey Rabbimiz, onların içinden, onlara senin âyetlerini okuyacak kitabı, hikmeti öğretecek, onları şirkden iyice temizleyecek bir peygamber gönder. Şüphesiz yegâne galib, tam hikmet sahibi sensin.”

Sünnetullah (Allah’ın kanunu) peygamberlerden başka, samimî insanların, yalvarıp yakaranların dualarının da kabul edilmesi şeklinde cereyan etmiştir. Kitaplar ve sahih haberler buna dair misallerle doludur.

Bu konuyla ilgili olarak, Hz. Peygamber kendinden bahsederken şöyle buyurmuştur:

“Ben İbrahim’in duasının, İsa’nın da müjdesinin mahsulüyüm.”

Muharref Tevrat’ta da bu duanın kabul edildiğine delâle eden âyetler vardır. (Tesniye, âyet, 15-18)

Tevrat’taki “ihvetuke” kelimesiyle Benî İsrail’in amca çocukları olan Benî İsmail kasdedilmektedir. Tesniye’deki (17 ve 18.) âyetler de bunu te’yid eder.

Tevrat’ta “Kelâmımı o’nun diliyle ifade edeceğim” ibaresiyle kasdedilen Hz. Muhammed (as)’dır. Çünkü Allah kelamını metni ve manasıyla getiren yegâne Peygamber odur. Cenab-ı Hak bunu şu âyetiyle açıklamaktadır:

“O, kendiliğinden söz söylemez. Onun söyledikleri, kendisine vahyedilenden başkası değildir.”

“Ne önünden ne de ardından, ona hiçbir bâtıl (yanaşıp) gelemez (O) bütün kâinatın hamdettiği yegâne hüküm ve hikmet sahibi Allah katından indirilmedir.”

Benî İsrâil peygamberlerine gönderilen sahifelere gelince; onların lafzan ve manen Allah kelâmı olduğu iddia edilemez. Bu taifelerin âlimleri de bu sahifelerin te’lifini peygamberlere izafe etmekle bu işi halletmiş sayılmazlar. Yahudi Ansiklopedisi’nde bu konu hakkında şöyle denilmektedir:

“Kitab-ı Mukaddes (Ahd-i kadîm)’in ilk 5 kitabı eski İsrâiliyyât tefsirlerinde de belirtildiği gibi —Hz. Musa’nın ölümünden bahseden son sekiz âyet müstesna— Hz. Musa tarafindan te’lif edilmiştir. Bilginler bu sahifelerdeki çelişki ve ihtilâflarla meşgul olmaya, onu kendi hikmet ve maharetleriyle düzeltmeye devam etmektedirler.

Ahd-i Cedid denilen dört İncil’e gelince, bunlar söz ve mâna itibarıyla Allah kelâmı olmaktan çok daha uzaktır. Onlara bir göz atan ve dikkatle tedkik eden herkes, bunu kabul eder. Hakikatte bunlar Allah katından indirilmiş, vahiy ve ilhama dayanan kitaplar olmaktan daha çok, Hz. İsa’nın hayatından bahseden sîret ve haber kitaplarına benzemektedirler.

Sonra Arap Yarımadası’nın coğrafî mevkii de, onu cihana yayılacak ve milletlere sunulacak bir davetin ve ilâhî mesajın merkezi olmaya lâyık kılıyordu.

Arap Yarımadası Asya Kıtası’nın bir parçası olmakla beraber, Afrika ve Avrupa kıtalarına da yakın bir mevkidedir. Bunlardan her biri medeniyet, kültür, din ve “geniş bir alana yayılan güçlü hükümetlerin merkezidir. Çeşitli beldeler arasında dolaşan ticarî kafileler oralara uğrar, bir beldede üretilen ve elde dilenleri, ihtiyaç duyulan bir başka beldeye götürerek bir kıtadan diğerine gidip gelirdi.

Bu yarımada iki rakip kuvvet arasında bulunmaktadır. Hıristiyanlık ve Mecusilik, şark ve garp. Bütün bunlara rağmen o, hürriyet ve şahsını muhafaza edebilmiş; pek az kabilesi ve bazı bölgeleri hariç, iki rakip kuvvetten hiç birine boyun eğmemiştir. O halde cihanşümul ve insani bir davet için merkez olacak en iyi yer Arap yarımadasıdır. Burası her türlü siyasi nüfuz ve yabancı tesirinden uzak bulunuyordu.

İşte bütün bu sebepledir ki, Allah Teâla elçisini Arap Yarımadası’na ve Mekke’ye göndermiş, vahyini orada indirmiş ve İslâm’a bir üs olarak orayı seçmiştir:

“«Allah, peygamberliği kime vereceğini en iyi bilendir.”