China and Science

Chinese schoolchildren are still taught to think of this general period as the “century of humiliation,” the nadir of China’s long fall from its Ming-dynasty peak. Back when the ancient observatory was built, China could rightly regard itself as the lone survivor of the great Bronze Age civilizations, a class that included the Babylonians, the Mycenaeans, and even the ancient Egyptians. Western poets came to regard the latter’s ruins as Ozymandian proof that nothing lasted. But China had lasted. Its emperors presided over the planet’s largest complex social organization. They commanded tribute payments from China’s neighbors, whose rulers sent envoys to Beijing to perform a baroque face-to-the-ground bowing ceremony for the emperors’ pleasure.

In the first volume of his landmark series, Science and Civilisation in China, published in 1954, the British Sinologist Joseph Needham asked why the scientific revolution hadn’t happened in China, given its sophisticated intellectual meritocracy, based on exams that measured citizens’ mastery of classical texts. This inquiry has since become known as the “Needham Question,” though Voltaire too had wondered why Chinese mathematics stalled out at geometry, and why it was the Jesuits who brought the gospel of Copernicus into China, and not the other way around. He blamed the Confucian emphasis on tradition. Other historians blamed China’s remarkably stable politics. A large landmass ruled by long dynasties may have encouraged less technical dynamism than did Europe, where more than 10 polities were crammed into a small area, triggering constant conflict. As we know from the Manhattan Project, the stakes of war have a way of sharpening the scientific mind.

Still others have accused premodern China of insufficient curiosity about life beyond its borders. (Notably, there seems to have been very little speculation in China about extraterrestrial life before the modern era.) This lack of curiosity is said to explain why China pressed pause on naval innovation during the late Middle Ages, right at the dawn of Europe’s age of exploration, when the Western imperial powers were looking fondly back through the medieval fog to seafaring Athens.

Whatever the reason, China paid a dear price for slipping behind the West in science and technology. In 1793, King George III stocked a ship with the British empire’s most dazzling inventions and sent it to China, only to be rebuffed by its emperor, who said he had “no use” for England’s trinkets. Nearly half a century later, Britain returned to China, seeking buyers for India’s opium harvest. China’s emperor again declined, and instead cracked down on the local sale of the drug, culminating in the seizure and flamboyant seaside destruction of 2 million pounds of British-owned opium. Her Majesty’s Navy responded with the full force of its futuristic technology, running ironclad steamships straight up the Yangtze, sinking Chinese junk boats, until the emperor had no choice but to sign the first of the “unequal treaties” that ceded Hong Kong, along with five other ports, to British jurisdiction. After the French made a colony of Vietnam, they joined in this “slicing of the Chinese melon,” as it came to be called, along with the Germans, who occupied a significant portion of Shandong province.

Meanwhile Japan, a “little brother” as far as China was concerned, responded to Western aggression by quickly modernizing its navy, such that in 1894, it was able to sink most of China’s fleet in a single battle, taking Taiwan as the spoils. And this was just a prelude to Japan’s brutal mid-20th-century invasion of China, part of a larger campaign of civilizational expansion that aimed to spread Japanese power to the entire Pacific, a campaign that was largely successful, until it encountered the United States and its city-leveling nukes.

China’s humiliations multiplied with America’s rise. After sending 200,000 laborers to the Western Front in support of the Allied war effort during World War I, Chinese diplomats arrived at Versailles expecting something of a restoration, or at least relief from the unequal treaties. Instead, China was seated at the kids’ table with Greece and Siam, while the Western powers carved up the globe.

Only recently has China regained its geopolitical might, after opening to the world during Deng Xiaoping’s 1980s reign. Deng evinced a near-religious reverence for science and technology, a sentiment that is undimmed in Chinese culture today. The country is on pace to outspend the United States on R&D this decade, but the quality of its research varies a great deal. According to one study, even at China’s most prestigious academic institutions, a third of scientific papers are faked or plagiarized. Knowing how poorly the country’s journals are regarded, Chinese universities are reportedly offering bonuses of up to six figures to researchers who publish in Western journals.

It remains an open question whether Chinese science will ever catch up with that of the West without a bedrock political commitment to the free exchange of ideas. China’s persecution of dissident scientists began under Mao, whose ideologues branded Einstein’s theories “counterrevolutionary.” But it did not end with him. Even in the absence of overt persecution, the country’s “great firewall” handicaps Chinese scientists, who have difficulty accessing data published abroad.

China has learned the hard way that spectacular scientific achievements confer prestige upon nations. The “Celestial Kingdom” looked on from the sidelines as Russia flung the first satellite and human being into space, and then again when American astronauts spiked the Stars and Stripes into the lunar crust.

China has largely focused on the applied sciences. It built the world’s fastest supercomputer, spent heavily on medical research, and planted a “great green wall” of forests in its northwest as a last-ditch effort to halt the Gobi Desert’s spread. Now China is bringing its immense resources to bear on the fundamental sciences. The country plans to build an atom smasher that will conjure thousands of “god particles” out of the ether, in the same time it took cern’s Large Hadron Collider to strain out a handful. It is also eyeing Mars. In the technopoetic idiom of the 21st century, nothing would symbolize China’s rise like a high-definition shot of a Chinese astronaut setting foot on the red planet.

Ross Andersen, The Atlantic
 

Türkçe Yazılı Eser Eksikliği

Köprülü’nün temel kaygısı, Selçuklular döneminde Türklerin yüksek kültürden nasipsiz, bir edebiyat oluşturamamış, ümmi, “cahil”, “göçebe” vb. bir topluluk olduğuna ilişkin yaygın kanıyı gidermektir. Buyurun, mesnevi yazmışlar, divan yazmışlar, demek ki “kültürlü” idiler! Köprülü’nün çeşitli alanlardaki çalışmalarının hemen hepsinde bu temel kaygı kendini hissettirir. Amaç, Türklerin Anadolu’ya özgün bir “milli” kültür getirdiklerini kanıtlamaktır. Bu çaba, yeni cumhuriyetin Emperyal Osmanlı mirasının altında ve ardında milli bir altyapı (substratum) keşfetme arzusuyla uyum içindedir.

Oysa en basit mantıkla görülebilir ki Türklerin Türkçe yazı yazmamış olması yazıyla ilgilenmediklerini, "cahil" vb. olduklarını göstermez. Sadece Türkçe yazmadıklarını gösterir. 11. ila 13. yy’lar, Türk egemenliği altındaki coğrafyada Acem edebiyatının şaşaalı bir Rönesansına tanıklık etmiştir. Üç yüz yıllık bir aradan sonra Yeni Farsça’nın muazzam bir edebi enstrüman olarak yeniden doğuşunu haber veren Firdevsi’nin Şehname’si Türk hakanı Gazneli Mahmud’a ithaf edilmiştir. Sa’di, Attar, Enveri, Genceli Nizami, Ömer Hayyam, Celaleddin Rumi Selçuklu hükümdarları altında ve onlarla dostluk, patronaj, ittifak, kavga vb. ilişkileri içinde yaşamışlardır. Klasik Arap ilim ve edebiyatının parlak eserlerinden birkaçı yine aynı dönemde, Türk siyasi egemenliği altında üretilmiştir: bkz. Gazali, Nasırüddin Tusi vb. Dönemin mimarisinden ve plastik sanatlarından arta kalan örnekler da, ‘ilkel’ ya da ‘göçebe’ sayılacak bir kültüre işaret etmez.

Etnik kökeni Türk olan kişilerin bu kültürel faaliyetten ne kadar pay aldıkları konusunda net bir fikir sahibi değiliz, çünkü dönemin yazarları genellikle etnik kökene ilişkin bilgi vermezler. Ancak, Gazne’de, Semerkand’da, Rey’de, Tebriz’de, Musul’da, Kahire’de, Konya’da, Sivas’ta, Türk egemenlerinin dünya çapında edebi eserler ısmarladıklarını ve en azından bunları okuyacak kadar okuryazar olmaları gerektiğini söyleyebiliriz.

Sevan Nişanyan

Diglossia: Türkçe ve Farsça

Yaygın varsayımın aksine, insanoğlunun doğal hali tek-dillilik değildir. Dünyadaki insanların sayısal çoğunluğu, işlev ve statü açısından ayrışmış iki veya daha fazla dilin bir arada kullanıldığı toplumlarda yaşarlar. Bireyler küçük yaştan itibaren bu dilleri öğrenerek büyürler; dillerden herhangi birini ‘yabancı dil’ olarak algılamazlar.


Bir dil genellikle evde ve tarlada konuşulan ‘aşağı’ dildir; kadınlarla, çocuklarla ve ailenin – hizmetkâr, evlatlık, besleme, dul kadın gibi – bağımlılarıyla iletişim ortamıdır. Diğeri kamusal alanda, okulda, dini toplantılarda ve toplu oyunlarda kullanılan ‘yüksek’ dildir. Erkekler çoğu zaman aralarında bu dili konuşmayı tercih ederler; onu iyi bilmeyi bir prestij meselesi olarak görürler. Yabancıların bulunduğu ortamlarda aşağı dilin telaffuz edilmesi ‘ayıp’ ya da ‘tuhaf’ sayılır; çoğu zaman utanma ve gülme duygusu uyandırır. Aşağı dili yüksek dilden kelime ve deyimlerle beslemek olağandır; buna karşılık yüksek dile aşağı dilden alıntılar karıştırmak ‘cahillik’ hatta ‘saygısızlık’ sayılır. Yazı faaliyeti doğal olarak yüksek dilde sürdürülür. Aşağı dilde yazı yazmak, iç çamaşırıyla sokağa çıkmak gibi, usul ve erkâna aykırı bir davranıştır; insanlar böyle bir şey yapsalar dahi sözünü etmekten hoşlanmazlar. Aşağı dilin edebiyatı sözlüdür; türkülerde ve masallarda kendini gösterir. Ender olarak, belki ‘ayıp’ fıkralar ya da köylülere has gülünç deyişleri aktarmak, ya da yabancıları ilgilendirmeyen yerel konuları tartışmak için yazıya baş vurulur.


Günümüzde Sahra-altı Afrika ile Güney ve Güneydoğu Asya halklarının ezici çoğunluğu, iki ya da daha çok dilli sistemlerde yaşamaktadır. Çin halkının yarıdan fazlası ulusal dille karşılıklı anlaşmaya izin vermeyen yerel diller konuşur. Yüzlerce yerel dilin konuşulduğu Endonezya’da, ulusal dil küçük bir başkent eliti dışında herkesin ikinci dilidir. Dünyanın en çarpıcı linguistik haritalarından birine sahip olan Dağıstan’da halk 24 civarındaki yerel dile ilaveten, çarşı dili olarak üç bölgesel dilden birini (Avarca, Darğınca ve Lezgice), üst düzey iletişim dili olarak Rusçayı, ve ayrıca bazen Kumık Türkçesini bilir. İsviçre’nin Romanş halkı eğitim ve edebiyat dili olarak Orta çağlardan beri İsviçre Almancasını kullanırlar.
İran halkının yirmi milyona yakın bölümü özel hayatta Azeri Türkçesi konuşurken, kamusal ve ticari hayatta Farsça kullanırlar, Farsça yazarlar ve Fars dilinde zengin bir edebi yaşam sürdürürler. Tebriz ve Urmiye gibi Batı İran kentlerinde Türkçe bilmeyen hemen hiç kimse olmadığı halde, yazılı Türkçenin izine tesadüf edilmez. Bu durum sadece yasal kısıtlamalarla açıklanamaz. Türkçe konuşan halk Farsçayı da kendi anadili olarak algılamakta ve yazılı iletişimi, okullarda talim edilen bu anadili üzerinden sürdürmeyi doğal saymaktadır.


1070 ile 1300 yılları arasında Anadolu’da Türkçe yazılı üretimin olmayışı böyle bir diglossia vakasının yansıması mıdır? Yani mutfaklarında ve hizmetçi odalarında Türkçe konuşan bir toplum, kültürel üretimini Farsça (ve akademik ve dini konularda Arapça) yapmayı mı tercih etmiştir?


Yoksa daha radikal bir ihtimali değerlendirmeliyiz? Anadolu’da Malazgirt’ten sonraki iki yüz yılda gerçekte hangi dilin konuşulduğunu bilmediğimizi itiraf mı etmeliyiz?


Cevabı tahmin ve hissiyatla verilebilecek sorular değildir bunlar. Edebi ve epigrafik kaynaklardaki ipuçlarını didik didik etmek gerekir; yer ve kişi adlarının derinlemesine incelenmesi gerekir; muhtemelen arkeoloji ve genetikten de yardım istemek gerekir. Burada yapabileceğimiz şey sadece doğru soruları sormaktan ibaret.

Sevan Nişanyan

Polyglossia

Şahsen tanık olduğum en aşırı polyglossia vakası Hatay’ın Vakıflı köyü Ermenileri. Kendi aralarında konuştukları Kesap Ermenicesini benim anlamama imkân yok, fiilen ayrı bir dil. Yanısıra “misafir dili” olarak herkes İstanbul Ermenicesi biliyor. Yörenin çarşı pazar ve genel iletişim dili Arapça, Arapçasız yaşamını sürdürmek mümkün değil. Resmi daire ve okul ve televizyon dili Türkçe. Artı, yaşlı kuşak Fransız idaresi altında okulda akıcı Fransızca öğrenmiş.

Jared Diamond’ın The World Until Yesterday’ini defalardır söylüyorum, al oku diye. Orada dünyanın dört yanından örnek verir, ama özellikle Papua Yeni Gine’nin 300 küsur dil konuşan dağlık bölge halkları üzerinde durur. Aşiretler arası evlilik, savaş, müzakere, ticaret, yolculuk gibi konuları berrak ve uyanık bir gözle inceler. Birden fazla dil bilmenin ve ortak bir ticaret diline sahip olmanın önemini daha iyi kavrarsın.



Sevan Nişanyan

Why are some parts of the world rich, and other parts poor?

This “great divergence” is even more intriguing given how relatively recent it is: 500 years ago the west was no richer than the far east, while 1,000 years ago, the Islamic world was more developed than Christian Europe in everything from mathematics to philosophy, engineering to technology, agriculture to medicine; the medieval German nun and writer Hrotsvitha called Islamic Córdoba “the ornament of the world”.

By 1600, however, the Islamic world had fallen behind western Europe, and for centuries the Middle East has been beset by slow growth, persistent poverty and seemingly intractable social problems. North-western Europe, by contrast, became the richest corner of the world, the hub of industrialisation and globalisation. In this sweeping and provocative book, the economic historian Jared Rubin asks how such a dramatic reversal of fortunes came about.

Rubin has no time for those who see the answer in any supposed “backwardness” of the Muslim faith. The successes of medieval Islam alone show that there is nothing against progress in its religious doctrine: “The superiority of the learned man over the devout is like that of the moon over the rest of the stars,” states one of Muhammad’s hadiths. Instead, Rubin argues that differences in the way religion and government interact caused the economic fortunes of Europe and the Middle East to diverge.

The driving motivation of most rulers is not ideology or to do good, but to maintain and strengthen their hold on power: “to propagate their rule”. This requires “coercion” – the ability to enforce power – and, crucially, some form of “legitimacy”. In the medieval world, both Islamic and Christian rulers claimed part of their legitimacy from religious authorities, but after the Reformation, Rubin thinks that European governments had to turn away from religion as a source of political legitimacy.

By getting “religion out of politics”, Europe made space at the political “bargaining table” for economic interests, creating a virtuous cycle of “pro-growth” policy-making. Islamic rulers, by contrast, continued to rely on religious legitimation and economic interests were mostly excluded from politics, leading to governance that focused on the narrow interests of sultans, and the conservative religious and military elites who backed them.

The source of Europe’s success, then, lies in the Reformation, a revolution in ideas and authority spread by what Martin Luther called “God’s highest and ultimate gift of grace”: the printing press. Yet even though printers quickly discovered how to adapt movable type to Arabic lettering, there were almost no presses in the Middle East for nearly 300 years after Gutenberg’s invention. Conservative Islamic clerics did not want the press to undermine their power, and the state – still tied to religion not commerce – had no incentive to overrule them. Not until 1727 did the Ottoman state permit printing in Arabic script, with a decree that the device would finally be “unveiled like a bride and will not again be hidden”. The prohibition was “one of the great missed opportunities of economic and technological history”, a vivid example of the dead hand of religious conservatism.

By contrast, Europe was revolutionised. Rubin argues that the Dutch revolt against Catholic Spain and the English crown’s “search for alternative sources of legitimacy” after breaking with Rome empowered the Dutch and English parliaments: by the 1600s both countries were ruled by parliamentary governments that included economic elites. Their policies – such as promoting trade and protecting property rights – were conducive to broader economic progress. Decoupling religion from politics had created space for “pro-commerce” interests.

Answering long-term questions requires both Rubin’s big picture macro-history and his awareness that even small events can set history’s direction and create “path dependencies”. But zoom out too far and the big picture can blur. Many developments affected who got a seat at the table, from changes in wealth generation to the impact of imperialism, and there was a lot more to English and Dutch success than institutional change, not least innovation in science and technology. Most important, Europe’s long reformations were more a maze than a path. As Rubin notes, “getting religion (mostly) out of politics took centuries” – centuries of radical social upheaval and destructive warfare. He argues persuasively for the importance of both religion and secularisation in economic history, but religious change affected not just politics but culture and ideas.

Early in the 20th century, Max Weber noted that many regions that had done well economically were Protestant, while some Catholic regions lagged behind. Rubin thinks Weber’s explanation – a Protestant “spirit of capitalism” – was unquestionably wrong, but that the pattern he spotted was correct. Not all recent economic analyses agree that Protestant cities did better than Catholic ones, but one Catholic region that certainly did lag behind was Spain. Early modern Europe’s first superpower grew persistently slowly after the 16th century, and Rubin shows that poor governance from a Spanish crown that ignored the country’s pro-commercial interests was often to blame. Imperial overreach, overreliance on colonial treasure, and myopic policymaking all inhibited development.

But were Spain’s struggles really due to the continued power of religion? The Spanish inquisition was not purely, as Rubin characterises it, a “costly” concession to the church in return for legitimation, but a state institution of social control; and Spanish kings did not involve themselves in endless European warfare purely to “protect the church’s interests”. State and religious interests were not so easily separable, and Spain had other problems too, including a regional fragmentation that lingers today.

In the Middle East the powers of state and religion were fused by Ottoman sultans intent on legitimising their rule and expansion through Islam. Unity that had been a medieval advantage became an early modern hindrance: with no political need to negotiate with economic interests, the Ottomans failed to pursue modernising reforms in finance, currency and law. It was not until the 19th century, with the region far behind the west, that liberal reform came, and its advance was swiftly checked by authoritarianism, religious conservatism and colonialism.

Via Guardian

İslam Alemi ve İngiliz Misyonerler

“Siz Türkler Avrupa’yı yeni görmeye ve tanımaya başladınız. Avrupa’nın iki penceresi vardır: Birincisi ve pek büyük olanı, sefahet, sefalet ve israf penceresidir. Sakın Avrupa’ya bu pencereden bakmayın. Pişman ve perişan olursunuz. Diğer pencere ise, ilim, ticaret, ziraat ve sanayi penceresidir. Ancak, bu pencere çok küçüktür. Onu bulmak için iyice aramak gerekir. Bu pencereyi bulmaya ve Avrupa’ya buradan bakmaya çalışınız. Avrupa zihniyetini iyi tanırsanız mutlu olursunuz. Avrupa’nın huylarını ve âdetlerini incelemeden, tetkik etmeden kabul ederseniz yanarsınız. Çünkü sizi ahlaksızlaştırır. Ahlakı bozulmuş bir milletin ise geleceği yoktur. Avrupa adetlerinin iyi taraflarını, size faydalı kısımlarını; adetlerinizi ve ırkınızın yapısını bozmaması şartıyla kopya ediniz ki Avrupalılarla uyuşasınız. İç işlerinizin idaresi ve hareket tarzınıza gelince: İftihar ettiğiniz, övündüğünüz tarihiniz sizin ne şekilde yolsuz hareketlere kalkıştığınızı, karanlık yollara saptığınızı gösteriyor.

1734 senesinden bu yana bütün gerileme belirtileri görülmeye başladı. Asıl Türkler pek namuslu bir millettirler. Bilhassa zanaatla, sanatsal mesleklerle meşgul olanlar, pek olgun ve haysiyet sahibi insanlardır. İmrenilecek bir bağlılık ile itaat, samimiyet ve yararlıklar göstererek diğer unsurlardan ayrılırlar. Fakat sizler yani Kayı Hanı ve Selçuk Türklerinin arta kalanlarıyla Rumdan dönme yeniçerilerin birleşmesinden meydana gelen muhtelif Türkler, Türklüğe has her türlü ahlakî faziletleri tabiaten terke –suçu kimseye atmayınız- ve kendi kendinizin sonunu getirmeye, niyet etmişsiniz gibi geliyor. Daima “Hâkimiyet Galip Olanındır!” düsturuna uyuyorsunuz. Hakkı aramazsınız. Bilhassa her şeye esas olan lisanınızı bile bir türlü düzeltemediniz. Doğru dürüst imlanız yoktur. Daha doğrusu yazılan kelimatı sesli okutacak bir alfabeniz yoktur (Sokra) yazarsınız (sonra) okursunuz; (üstübec) dersiniz (istifindac) yazarsınız; (Baka) yazarsınız, (bana) okursunuz; Bu nasıl şeydir? Gerçi bizim lisanımızda da bu gibi bazı uygunsuzluklar vardır. Fakat sizinkine nisbetle azdır. Aydınlarınızın yazdıkları eserler anlaşılır değildir ve belirsizlik taşımaktadır. Arapça, Farsça bilmeyenler yazılmış kitaplarınızdan hiçbirini anlayamazlar. Osmanlı Türkçesi’nin en belagatlısı İstanbul lisanıdır diyorlar; İstanbul’da okuma yazma bildiği ve kendi dili olan Türkçe’yi pek güzel konuştuğu halde yine yazılan eserleri doğru dürüst okuyamayanlar ve manasını anlayamayanlar pek çoktur. Köylüleriniz ise kara cahillerdir. Diğer ırklardan olan halkınıza Türkçeyi bir türlü öğretemiyorsunuz; hâlbuki milletin çoğunluğunu köylüler teşkil ediyorlar. İlkokul eğitimine hiç önem vermiyorsunuz; iyi biliniz ki ilk temel bilgiler, ilkokuldan alınır. Yüksekokulların önemi ise ikinci derecede kalır. İşte bu sebepten dolayı Türkiye’de ilerleme olamıyor. Türkiye gelişime doğru bir adım atamıyor. Hatta Doğu Türkleri: “Osmanlı Türkleri Türkçe bilmezler” diyorlar.

Osmanlı Devleti’nin resmî dini İslam ve resmî dili Türkçe olduğu hiç bir vakit gözden uzak tutulmamalıydı ve aşamalı olarak okullarda doğal örgütlenme yoluyla İslam şeriatı gibi öğretilmeliydi. Ancak bunu yapmadınız ve hala da yapamıyorsunuz. Camilerle mescitler ve Hac ibadeti vesilesiyle Mekke ve Medine’de bir araya gelme güzel bir vasıtadır ama değerini bilmiyorsunuz. Peygamberinizin gayet zeki bir diplomat olduğu size bildirildiği emirlerle sabittir, üzülerek belirteyim ki anlamıyorsunuz. Giyim tarzınızı da bir türlü düzenleyemediniz. Türkiye büyük birkaç inkılâp görmelidir. İnkılâplar öncelikle eğitsel sonra ahlakî ve dinî en sonra da idarî olmalıdır. Bu sıra bozulursa düzen ve ilerleme sağlanamaz. Karga sürüsü gibi düzensiz gidiş yakanızı bırakmaz. Rahat olamazsınız, merhum Sultan Mahmud bunca arzularına rağmen gölgelikli şapkayı kabul ettiremedi. Bu bir cahilane bir tutuculuktur. Bütün vücudunuzu Avrupalı şeklinde örtüyorsunuz da şapkanızı benzetmekten çekiniyorsunuz. Gölgelikli şapkaları Avrupalılar Araplardan aldılar ki başa ve göze pek faydalıdır. Avrupa elbisesi ise zararlıdır. Sizin şalvarlarınız bizim pantolonlardan daha çok sağlıklıdır. Sağlığa zararlı olanları kabulde tereddüt etmiyorsunuz; sağlığa faydalı olanları reddediyorsunuz. Bu ne haldir? Ülkeniz bir harabeye dönmüştür; arazisi bomboştur. Ziraat yok, ticaret yok, hiçbir şey yoktur. Doğu illerinizde halk köstebek gibi yeraltında yaşıyor. Onları bile yeryüzüne çıkarıp bir insan gibi yaşatamadınız. Gidip de oralarda insanların hayvanlarla yeraltında ve bir ahırda beraberce nasıl yaşadıklarını görmek gerekir. Her şeyden mahrum çaresiz adamlara merhamet etmediniz. Anayasanızda bir kanun var ki o da “Millette kabiliyet olmazsa hükümet o milletin önüne düşer ve ona ne yapacağını öğretir” der. Bunu ne vakit yaptınız? Selçuklu Türkleri sizden daha medeniydiler. Onların bıraktıkları medeniyet eserlerini kökten yıktınız. Amasya, Sivas ve Konya’da görülen Selçukî medeniyeti harabeleri insanları derinden etkiliyor. Siz Sebatay’ı, Cengiz, Hülagu ve Timurlenk’i taklit ediyorsunuz. Bu haliniz ne zamana kadar devam edecektir? Hâlbuki halis Türk milleti buna mânidir.”

**
“... misyonerler bu anlattığım şekilde yetiştiriliyor. Hindistan’da, Çin’de, Belucistan’da, hatta o çetin Afganistan’da, Afrika, Amerika, Avustralya’da ve bu ülkelerin en ücra köşelerinde, adalarda kısacası dünyanın her yerinde, bizim gibi yetiştirilmiş, oraların inançlarını, örf ve adetlerini, kurallarını görüp, öğrenmiş hatta uzmanlaşmış şahıslar var. Bunların bir araya gelmesiyle Misyon Cemiyeti oluşuyor. Misyon Cemiyeti’nin görevi dışarıdan, Protestanlığı yaymakmış gibi görünür. Ancak, asıl gizli görevi, İngiliz siyasetini ve çıkarlarını korumak için araştırmalarda bulunmak ve İngiliz propagandası yapmaktır.

Mustafa Efendi, şunu çok iyi bilmelisin ki, ne bir insan ne de bir iktidar, durumunu, gücünü bilmediği bir bölgede; ahlakını, adet ve geleneklerini bilmediği bir kavim veya kabile arasında uzun süre kalamaz. Körü körüne istila edilen yerde fazla kalınamadığına dair, tarihte pek çok örnek vardır. İngiltere, hâkimiyeti altındaki bölgeleri çok iyi bildiği gibi, istila etmeyi düşündüğü bölgeler hakkında da önceden epeyce bilgi toplar, daha sonra, siyasî vasıtalarla alt yapıyı hazırlar. Sonra, bir gün aniden o bölgeyi istila eder. İstila ettiği bölgeye girdiği zaman, yabancı bir ülkenin toprağına değil de, sanki kendi ülkesinin arazisine giriyormuş gibi girer. Sizin, Hazreti Muhammed’in de, kendi dönemindeki civar kabile ve iktidarlar hakkında enine boyuna bilgi edinmekten geri kalmadığını çok iyi bilmeniz gerekir. Hatırlarsanız, Hudeybiye Barışı’nın devam ettiği on günlük dönemde  Mekke’ye; Bedir Savaşı öncesinde de Şam’a, Huza’a Kabilesine mensup kâşifler göndermişti. Bu şekilde hareket etmek Müslümanlar için çok faydalı sonuçlar getiriyordu, fakat her nedense daha sonraki dönemlerde bu hassasiyet gösterilmedi. 

Ancak, İngilizler faydalı şeyleri hiçbir zaman ihmal etmezler ve ayrım gözetmeksizin, gelmiş geçmiş bütün büyük adamların vasiyetlerini de yerine getirirler. İngilizler soğukkanlı bir millettir. Kendilerinden başkasını beğenmezler. Her işlerini, daha önceden uzun uzadıya planlanmış bir program çerçevesinde yaparlar, başarılı olurlar ya da olamazlar, bu konuda bir şey söyleyemem. Ama şundan emin ol ki, yüz yıl sonra yapılması planlanan bir işin hazırlıkları bugünden tamamlanmıştır.”

 **
“Her sınıfın dereceleri vardır. Bu dereceleri aşamayanlar bir üst sınıfa geçemezler. Misyonerlikte kıdemle beraber hizmetin en iyisi, fedakârlık ve görevde başarılı olmak göz önünde bulundurularak terfiler gerçekleştirilir ve sınıflar da buna göre ayrılır. Misyonerlerin her sınıfının maaşları ve ayrıca da özel ödenekleri vardır. Bankalarda her misyonerin kendi adına havale edilen paraları mevcuttur. İstedikleri kadar alabilirler. Fakat bu parayı amaçları doğrultusunda sarf ederler. Şimdiye kadar bir misyonerin bu paralarla kötü bir işe bulaştığı işitilmemiştir. Vazife uğrunda hayatını kaybeden misyonerlerin ailelerini İngiltere hükümeti ölünceye kadar mesut ve bahtiyar olarak yaşatmaya ve çocuklarını okutup iş ve güç sahibi etmeye mecburdur. Bir misyonerin kendisine verilen görevde amacına ulaşmaktan başka hiçbir düşüncesi yoktur. Misyonerlerin bir kısmı farmasondurlar.”

Kaybedenlerin İsyanı

 
“Türkçede asıl tartışma konusu olan alıntılar yukarıda saydığım üç kategoriye (ithal ürün, yabancı kültür simgeleri, teknik terminoloji) girenler değil. Bir de sınıf faktörü var.

Hemen her toplumda, belli dönemlerde, belli bir yabancı bir dili bilmek ve kullanmak sosyal bir statü simgesi olmuş. Örneğin İngiltere’de Fransızca ve Latince uzun süre bu işlevi yüklenmişler. Tamamen işlevsel Anglosakson kelimeleri varken, yanısıra daha şık, daha ‘kültürlü’ durduğu için Fransızca ve Latince sözcükler benimsenmiş. Shit yerine excrement demek kibarlığın gereği sayılmış. Şatonun çiftliğinde cow, pig ve sheep rahatça dolaşırken, kesilip sofraya geldiklerinde Fransız sosuyla terbiye edilip beef, pork ve mutton adını almışlar. 

Türkiye’de 800 yıl boyunca Arapça ve Farsça, sonra 1830’lardan 1950’lere kadar 120 yıl Fransızca statü dilleri olmuşlar. Bu dilleri bilmek ve kullanmak, kültürlü sayılmanın vazgeçilmez koşulu yerine geçmiş. Bu dilleri bilmeyenler ve bildiğini kanıtlayamayanlar ‘kıro’ zümresine layık görülmüşler. Cumhuriyetin ilk yıllarında Arapça ve Farsça sözcükleri dilden ayıklama kararı verilince, sosyal ve sınıfsal alışkanlıklar emirle kolay değişmediğinden, yeni icat edilen “öz” Türkçe de avam kesiminin bilmediği bir seçkinler dili olmaya yüz tutmuş. Öz Türkçe macerası 1980’lerde çökünce bu kez İngilizce, Türkçenin sınıfsal referans dili olarak öne çıkmış bulunuyor. 

Prestij dilinin ufacık bir dokundurması bazen iki sınıf, iki statü, iki dünya arasındaki farkı inanılmaz bir netlikle ifade etmeye yetiyor. Çarpıcı bir örnek: eskici ile Eskidji arasındaki fark. Birincisi ne kadar sefil, bitli ve alaturka ise ikincisi o kadar cool. Çünkü İngilizce değmiş.

Osmaniye valisinin İngilizce kelimeleri yasaklaması da bence ilk bakışta gözüktüğü kadar anlamsız bir davranış değil. Belki doğru olarak algılanan bir sınıfsal tehdidin reaksiyonu: kaybedenlerin isyanı!
 ”

Türkçe ve Arapça

“12. yüzyıldan 19. yüzyıl sonuna dek Türk dili Arapça ile büyük bir aşk yaşamış. Arapçadan Türkçe yazı diline on bini aşkın kelime aktarılmış. Bu kelimelerden yaklaşık üç bini halen Türkçe'de kullanılıyor.

Bu aşkın asıl nedeni muhakkak ki din. Ama ikinci bir nedeni de bence gözden kaçırmamak gerekiyor. Arapça, olağanüstü denecek ölçüde güzel bir dil. İnsan aklının başyapıtlarından biri sayılması gereken, adeta matematiksel bir yapısı ve muazzam bir şiirselliği var. Kelime hazinesi inanılmayacak ölçüde zengin. Özellikle soyut kavramları ve rafine nüansları ifade etmek konusunda son derece kıvrak. Felsefe ve hukuk alanlarında Almanca ve İngilizce gibi büyük kültür dilleriyle rahatlıkla boy ölçüşecek bir zenginlik, berraklık ve esnekliğe sahip. Bu nedenle Arapçanın Türkçe üzerindeki etkisinden şikayet edenleri ben pek fazla ciddiye alamıyorum. Ya Arapça bilmiyorlar, ya da milliyetçilik afyonunu biraz fazlaca yutmuşlar.

Daha ileri giderek, Türkçeyi iyi bilmek ve iyi kullanmak için Arapça öğrenmenin gerekli olduğuna inanıyorum. Arapça bilmeyen birinin Türkçeyi alacakaranlıkta el yordamıyla yol bulmaya çalışır gibi konuşacağını düşünüyorum. Bu düşünceyle üniversite öğrencisi olduğum yıllarda Arapça öğrendim. Türkçenin etimolojisi ile ciddi olarak ilgilenmeme yol açan olay da sanırım bu oldu.”

Türkçe'nin Yabancı Kelimelerden Arındırılması Neden Zor?

“Türkçeyi “yabancı kelimelerden temizleme” çabasına girenlerin işi hiç kolay değil. Bir fikir vermek için, temizlenmesi gereken deyimlerden küçük bir demet sunayım.

Gazete bayii (İtalyanca Arapça), limited şirket (İngilizce Arapça), betonarme bina (Fransızca Arapça), tahta kurusu (Farsça Yunanca), yasal haklar (Moğolca Arapça), tepsi böreği (Çince Farsça), davul zurna (Arapça Farsça), haydut herif (Macarca Arapça), salaş lokanta (Macarca İtalyanca), çölde çay (Moğolca Çince), motorize tümen (Fransızca Toharca), domates peynir (Aztekçe Farsça), şampiyon Fenerbahçe (Fransızca Yunanca Farsça), İstanbul Belediyesi Park ve Bahçeler Müdürlüğü (Yunanca Arapça İngilizce Arapça Farsça Arapça), Osmaniye Valiliği Lüzumsuz Mesai Dairesi Amirliği (altı kez Arapça).

Olaya farklı bir açıdan bakmak da bence mümkün. Böyle inanılmaz bir kültür sentezinin yeryüzünde başka örneği acaba var mıdır? Başka hangi dil ‘Çin Seddinden Atlantiğe kadar’ hemen her dilin izlerini taşır? Bir kavramın Fransızcasını, Yunancasını ve Arapçasını aynı rahatlıkla bir cümleye sığdırabilmek bir zenginlik değil midir?

Kozmopolitliğiyle övünen İngiliz dilinin kelime hazinesinin %25 kadarı eski Anglosaksoncadan, %60 kadarı Fransızca ve Latinceden geliyor. Fransızca kelimelerin %70’e yakın bölümü Latinceden devşirme. Doğrusunu söylemek gerekirse, az çok inceleme fırsatını bulduğum 25 kadar dil arasında Türkçenin rekoruna yaklaşan başka dil yok.”

Liranın Hikayesi

“Yunanca lítra veya líthra ile Latince libra, iki kefeli terazide kullanılan ve başlangıçta yaklaşık 310 grama muadil olduğu sanılan bir tartı biriminin adı. Erken antik çağda bu ölçü Sicilya’dan başlayarak tüm Akdeniz dünyasına yayılmış. t – b eşdeğerliği kuraldışı olduğundan kelimenin asıl biçimini tahmin etmek mümkün değil; ama iki sözcüğün kökende aynı olduğu uzmanlarca kabul ediliyor.

İki sözcükten libra daha yaygın kullanıma kavuşmuş. Livre adıyla Fransızcaya geçmiş. İngilizcede libra ve Anglosakson asıllı pound biçimleri eş anlamlı olarak kullanılmış (o yüzden günümüze dek pound’un kısaltması lb. yazılıyor). Ağırlık birimi olmanın yanısıra, 1 lb. gümüş içeren standart para biriminin de adı olmuş. Avrupa’da ilk gümüş libre 8. yüzyılda Şarlman zamanında tedavüle girmiş. İtalyanca lira adıyla Floransa şehir devletinin dünyaca ünlü parası olmuş. Osmanlı devletinde Galatalı İtalyan bankerlerin kullandığı bir muhasebe birimi iken, 19. yüzyıl sonlarında bilfiil dolaşıma girmiş. 1919-20 enflasyonunda kuruşu ezip geçmiş. ”

Elif'in Öküzü ya da Sürprizler Kitabı

“Belki belirtmekte yarar var: Türk dili yabancı alıntılarla zenginleşmeye Malazgirt’ten de İslamiyetten de çok önce başlamış. Farsça ve başka İran dillerinden alıntılar 8. yüzyıldaki ilk Göktürk yazıtlarında bile karşımıza çıkıyorlar. Şurası kesin: Türklerin Orta Asyalı ataları bugünkü öykünmecilerinden daha açık fikirli insanlarmış. Güzel bir kelime bulunca, ‘bu Öz Türkçedir, bu değildir’ diye pek dert etmezlermiş.”

**
“Sbandito edilmiş bir kişinin dağda derede dolaşıp eşkiyalık etmek, yol kesip haraç almak dışında pek bir şansı kalmadığı açık. Hatta bir dönem İtalya’da sbanditi sayısı o kadar artmış ki birçok dilde bu İtalyanca sözcük kanun kaçağı, haydut, eşkiya kavramına model olmuş. İngilizce bandit buradan geliyor. Türkçe ızbandut da böyle.

(Türk dili nedense bu cins kelimeleri hep dışarıdan ithal etmiş. Haydut Macarca, çete Sıpça, şaki/eşkiya Arapça, terorist Fransızca, mafya İtalyanca, gangster Amerikanca, desperado İspanyolcadan alınma Amerikanca. Yerlisi hiç yok muymuş diye insan merak ediyor.)”

**
“Sınıfın Arapça çoğulu olan esnaf eski anlamını korumuş. Bu sözcük aslında kolektif bir isim: ‘esnaf velinimetimiz’ ya da ‘esnaf ayaklandı’ deyimlerindeki gibi “bilumum lonca erbabı” anlamına geliyor. Tekil bir ad (‘o şimdi esnaf’) veya sıfat (‘çok esnaf adam’) olarak kullanıma girmesi, Türkiye’de doğru dürüst Arapça bilen kimse kalmadığının göstergesi.”

**
“... bugün kullandığımız Türkçede Latinceden Fransızca yoluyla aldığımız – benim sayabildiğim – en az 2500 kelime var. Oranlamak için hatırlatayım: Orta Asya Türkçesinden günümüze kalan miras 1200 kelime. ”

**
“Arapçanın güzelliği de zaten burada: neredeyse matematiksel bir şıklıkla yeni sözcükler üretmeye imkân veren bir dil.”

**
“Künefe Türkçeye yakın yıllarda girmiş olan üç beş Arapça sözcükten biri. Antakya yerel ağzından alındı. Orada kunāfe diye söyleniyor galiba. Kadayıf tabakasını ikiye katlayıp, adeta kanat altına saklar gibi araya bir kat peynir katılarak yapılan tatlının adı.

Diğer taze Arapça alıntılar hangileri? Aklıma gelenler lahmacun, darbuka, bir tür davul olan bendir ve Bermudanın otantik versiyonu olan haşema. Vaktiyle Araplardan en soyut ve yüksek bilimsel kavramları alırmışız. Şimdi anlaşılan pek öyle değil.”

**
“Arapça çoğullar başlı başına bir uzmanlık dalı. Benim bildiğim kırk dolayında çoğul vezni bulunuyor ve hangi kelimenin hangi vezinde çoğul olacağını önceden tahmin etmenin katiyen imkânı yok. Mesela şeyin çoğulu eşya, emrin çoğulu umur, hakkın çoğulu hukuk, hadisenin çoğulu havadis, vasıtanın çoğulu vesait, mülkün çoğulu emlak, kısmın çoğulu aksam, nefsin çoğulu nüfus, tören anlamına gelen resmin çoğulu merasim, harç anlamına gelen resmin çoğulu rüsum, çukur anlamına gelen kabrin çoğulu da, evet, kubur. ”

**
“Sırası gelmişken belirteyim. -cik, -ceğiz gibi küçültme eklerinin zıddı olan bir büyültme ekine, bellibaşlı dillerden sadece İtalyancada rastlanıyor. Bu o kadar kullanışlı bir icat ki, tüm komşu diller İtalyancadan -one’li sözcükler almak için adeta yarışmışlar. Fransızca veya Venedikçe üzerinden dilimize giren balon, biberon, karton, kordon, patron, salon, trombon sözcükleri bu zümreden. Yunanca üzerinden aldığımız barbunya ve takunya da öyle.”

**
“Benim çocukluğumda İstanbul’da her çocuk Rumca en azından ona kadar sayı saymasını bilirdi. O yüzden októ sözcüğünün Rumca sekiz anlamına geldiğini bilmeyenler olabileceğini düşünmek bana zor geliyor. Aynı sözcüğü matematik, fizik, müzik vb disiplinlerden de tanıyor olmamız lazım. Misal: oktagon (sekizgen), oktet (sekiz çalgı için oda müziği parçası), oktuplet (bir batında doğan sekiz çocuk)... Benzin reklamlarına konu olan oktan, sekiz karbon atomu içeren bir hidrokarbon bileşiği. Oktav ise müzikte sekiz notalık ses aralığının adı. ”

**
“Bizde ise tıpkı ‘esnaftan kimse’nin esnaf oluşu gibi, ‘polis memuru’ da kestirmeden polis olmuş.

Batıda bunlar olurken beri tarafta Yunanlılar pólis’i “şehir” anlamında kullanmaya devam etmişler. Doğu dünyasında yüzyıllar boyunca “şehir” deyince akla gelen ilk ve tek şehir ise, tabii Konstantin şehri olmuş. Bizans’ın başkenti, ayrıca bir isim kullanmaya pek gerek duymadan asırlarca sadece İ Pólis – The Şehir – olarak anılmış. Esas kentin, yani surlarla çevrili tarihi yarımadanın Rumca adı da haliyle “şehiriçi” anlamında stín Póli (εις τήν πóλι’den kısaltma στήν πóλι) olmuş. Londra’nın City’si, Viyana’nın Innenstadt’ı, Antalya’nın Kaleiçi gibi İstanbul (daha doğrusu Stanbol) aslında şehrin değil İç Şehrin adı. Yirminci yüzyıl başına gelinceye kadar zaten kimse Galata ve Üsküdar’a İstanbul demeyi aklına getirmemiş. 

İslambol filan da hikâye.”

**
“Sir William Jones’un 2 Şubat 1786’da Kalküta’da Asiatic Society’de yaptığı konuşma, Hintavrupa araştırmalarının başlangıcı sayılır:

"The Sanskrit language, whatever be its antiquity, is of a wonderful structure; more perfect than the Greek, more copious than the Latin, and more exquisitely refined than either, yet bearing to both of them a stronger affinity, both in the roots of verbs and in the forms of grammar, than could possibly have been produced by accident; so strong, indeed, that no philologer could examine them all three, without believing them to have sprung from some common source, which, perhaps, no longer exists."

Son satırdaki ‘perhaps’ın güzelliğine bakar mısınız? ”

Germany's Values and Success

To most of Germany, the hagiography of bootstrap capitalism is not just morally wrong; it’s incomprehensible. Thanks in part to a general leftward tilt on economic issues after the student revolutions of 1968, most of them view the collective good, and the comparatively high taxation that accompanies it not as a sacrifice, but as a fundamental component of civilized society.

It’s not just the social contract that compels Germans to wrinkle their tanned noses at the FDP’s entrepreneurial fervor. They are largely content with their take-home salaries, but not out of altruism. Rather, they view the role of wealth acquisition and consumerism in a fundamentally different way.

To Germans, caution and frugality are signifiers of great moral character. Sure, they favor high-quality consumer goods—but they deliberate on what to buy for years, and expect their possessions to last for decades, from Birkenstocks to $7,000 Miele ovens to Mercedes sedans. Yes, Germany has its super-rich citizens. But most of them, such as the late Albrecht brothers of the Aldi grocery empire, are notoriously reclusive—perhaps because extreme wealth is considered tacky.

Moreover, for Germans, a good work-life balance does not involve unlimited massages and free meals on the corporate campus to encourage 90-hour weeks. Germans not only work 35 hours a week on average—they’re the kind of people who might decide to commute by swimming, simply because it brings them joy. And a German wouldn’t be caught tot pounding down a bar or a glass of Soylent to replace a meal—a ritual that even on workdays takes two hours to consume al fresco over a book or an impassioned conversation, and is available at a neighborhood cafe for a reasonable price.

In other words, Germany is full of happy (albeit outwardly frowning) shoe salespeople and grocery-store cashiers who have completed 18-month training courses for those professions. They earn a decent salary with full benefits—including at least six federally mandated weeks of their beloved Urlaub, or vacation, which, by the way, is the institution they approach with the kind of devotion Americans afford their jobs.

Rebecca Schuman, qz

After Mirzakhani

Complicating the global image of a nation

Much of the reactions to the death of Mirzakhani was both normal and predictable. The Iranian President Hassan Rouhani and the Stanford University President Marc Tessier-Lavigne both issued solemn statements of condolences. The Iranian media competed in showering her with accolades. The Iranian oppositional venues in the United States and Europe began to use and abuse the occasion to denounce the Islamic Republic for its various policies, especially for the conditions conducive to "brain drain".

Maryam Mirzakhani left Iran to pursue her advanced mathematical studies in the US. She would have gone to Baghdad to do so if she were born one thousand years ago - and she would have probably gone to Beijing if she were born just a couple of decades from now. The question of "brain drain" is, of course, a serious malady in Iran and many other similar countries. But Maryam Mirzakhani was no "brain drain". Hers was a superior intelligence and she travelled where she could nourish it best - and that travelling did not suddenly turn her into this strange thing called "Iran-born", instead of just plain "Iranian".

But something else, something quite simple and significant, was also happening, just like Maryam Mirzakhani herself, gently and quietly.

Mirzakhani is comparable to Omar Khayyam not just because they were both Iranian mathematicians. But because like Khayyam, Mirzakhani too complicates the vision of their common homelands in the European and now American imagination in unpredictable ways.

Markedly brilliant minds and beautiful souls like Maryam Mirzakhani both upon their global recognitions and perforce upon their early and tragic passing become a symbol, a sign, a citation far beyond who they are and what they have achieved in their professional calling. From the time that she achieved her coveted Fields Medal, Maryam Mirzakhani had begun to complicate the global image of her homeland against the backdrop of the pervasive demonisation of Iran by one brand of warmongering or another.

Nations need to be simplified to be targeted for military strikes. Afghanistan was reduced to Mullah Omar. Iraq was reduced to Saddam Hussein. The more the image of a nation is complicated the more difficult it is for warmongers in Washington, Tel Aviv, or Riyadh targeting it for destruction.

Precisely in the quiet dignity of her work, her avoiding publicity like a plague, the tiny, cancer-ravaged body of Maryam Mirzakhani shined like a beautiful star on the dark planet of her earthly life. An Iranian, a Muslim, a woman of modest middle-class background, rising gloriously to put a big brilliant question mark in front of everything mobilised against her people!

Those exonerating Iranian people when targeting "Iran" for demonisation should take a look at what they have done to Afghanistan, Iraq, Syria, or Libya before they might believe their own delusions. Ordinary people, not governments, are the primary targets and the final victims of warmongering anywhere and everywhere.

To be sure, much to the chagrin of warmongers, the image of Iran has been complicated by other prominent Iranians, in particular, those who have put Iranian cinema on the global map. I recall vividly when another accomplished Iranian young woman, Samira Makhmalbaf first appeared in Cannes Film Festival at the age of seventeen to premier her film "Apple" in 1998. She too succeeded that year, seriously altering the image of Iran from that of a bearded angry man to a gifted young woman.
 In the realm of art, no one, of course, did more to complicate the image of Iran than the late master Abbas Kiarostami who was the principal engine bringing the rest of Iranian art to global spotlight.

But much of that complexity has been in the realm of arts, not sciences. In the realm of science, the only thing publicly related to Iran is, of course, the nuclear scientists who are the targets of assassinations presumably by a settler colony on planet Mars that is very concerned about the Iranian nuclear programme. These Martians are suspected to have occasionally sent their assassins to kill these Iranian nuclear scientists.

Mirzakhani was not a nuclear physicist. A breed apart, she was a world-renowned mathematician. Her accomplishments, as a result, assume entirely historical proportions comparable to other Iranian and Muslim scientists at the historical level of Muhammad ibn Musa al-Khwarizmi, Muhammad ibn Zakariyya al-Razi, and above all to Omar Khayyam, the towering astronomer and mathematician.




Mirzakhani's uplifting of her homeland to its historical memories alerts the world to a whole different register of consciousness about Iran as a Muslim a country in circumstances that, because of pervasive Islamophobia in the US, even Rumi is read as if he were a New Age guru from California.

Mirzakhani is comparable to Omar Khayyam not just because they were both Iranian mathematicians. But because like Khayyam, Mirzakhani too complicates the vision of their common homeland in the European and now American imagination in unpredictable ways.
The reputation of Omar Khayyam as a poet, however, widely outshines his fame as a mathematician. But the difference is only on the surface. The beauty of Khayyam's mathematical mind, it now seems, had to be translated, as it were, into poetic scepticism to be registered for mortal beings, whereas Maryam Mirzakhani's poetry was and remained in pure mathematics.

**
The mathematician, poet, painter

On another occasion, she said: "Of course, the most rewarding part is the 'Aha' moment, the excitement of discovery and enjoyment of understanding something new - the feeling of being on top of a hill and having a clear view. But most of the time, doing mathematics for me is like being on a long hike with no trail and no end in sight". That is the mind of a mathematician in the soul of a poet. That is Khayyam incarnate.

Mirzakhani's mathematical equations were her poetry - a poetry only a happy few can decipher to their delight. The world at large is baffled at the beauty of that poetry. Thus, the other more recent kindred soul of Mirzakhani was, of course, the Indian mathematician Srinivasa Ramanujan (1887-1920) who died even younger than her.

The famous story narrated by Ramanujan's English colleague, the prominent mathematician GH Hardy, is now known as "Hardy-Ramanujan number 1729". According to Hardy, he was once going to see Ramanujan when he was bedridden. Hardy had just ridden in a cab number 1729 and upon arrival, he remarked to his friend that the number seemed to be quite dull and that he hoped it was not an unfavourable omen. "No", Ramanujan replied: "It is a very interesting number. It is the smallest number expressible as the sum of two cubes in two different ways". The two different ways are:

1729 = 13+123 = 93+103.

Now, that is pure poetry - for what is poetry other than a truth so obviously beautiful that mortals cannot see it. The joyous eyes of Maryam Mirzakhani's little daughter could see what her mother's beautiful mind knew with mathematical precision: "At the family's home, near Stanford University," Roberts tells us in her essay on the Iranian mathematician, "Mirzakhani would spend hours on the floor with supersized canvases of paper, sketching out ideas, drawing diagrams and formulae, often leading Anahita, now six, to exclaim, 'Oh, Mommy is painting again!"



Hamid Dabashi
aljazeera