Aşağıdaki soruyu Kahneman ve Tversky’nin 1982’de gerçekleştirdiği bir deneyden tercüme ettim (elbette isimleri farklıydı). Lütfen siz de kendi yanıtlarınızı düşünün:
Ahmet Bey arabasına sık sık otostopçu alırdı. Dün aracına yoldan birini aldı ve gaspa uğradı.
Mehmet Bey hiçbir zaman arabasına otostopçu almazdı. Dün aracına yoldan birini aldı ve gaspa uğradı.
Sizce hangisi daha çok pişmanlık yaşamıştır?
Bu soruya yanıt verenlerden %88’i normalde aracına hiç otostopçu almayan ancak o gün farklı davranmayı tercih eden Mehmet Bey’in daha çok pişmanlık duyacağını düşünüyor. Tercihini Ahmet Bey’den yana kullananların oranı epeyce düşük (%12).
Ben de aynı anketi Twitter’daki takipçilerim için gerçekleştirdim ve “istatistiğin ilginç bir cilvesi” gerçekleşerek hemen hemen aynı oranlarda bir tercih profili ortaya çıktı ve katılımcıların %87'si Mehmet Bey’in daha çok pişmanlık yaşayacak kişi olduğunu düşündü.
Bu çalışmayı okurken aklıma ister istemez içerisinde olduğumuz seçim atmosferi ve adayların propagandalarını dayandırdıkları temel tezler geldi: Bu tablo bizlere adayların seçim propagandalarının etkisi hakkında fikir verir mi? Önce kuramı ele alalım:
Kahneman ve Miller’ın geliştirdikleri norm kuramına göre insanların pişmanlıkla ilgili algıları şöyle: Kendisine göre anormal bir davranışta bulunup da bundan zarar gören bir kimsenin pişmanlığı, normali zaten o davranış olup da zarar görenden daha büyük olmalıdır. Hepimiz pişmanlıkla ilgili böyle düşünüyoruz. Yani “normalimizden saparsak ve başımıza kötü bir iş gelirse (normalinden sapmayana göre) daha çok pişman oluruz” diye düşünmeye meyilliyiz.
Tevfik Uyar, Herkese Bilim Teknoloji
