Islamic Art and Mathematics

The Greeks were not the only people intrigued by the wonders of geometrical shapes. The most sacred object in Islam is a Platonic solid: the Ka’ba, or Cube, is the black palladium at the centre of Mecca’s Sacred Mosque, around which pilgrims walk anticlockwise during the Hajj. (In fact, its dimensions make it just off a perfect cube.) The Ka’ba also marks the point that worshippers must face during daily prayer, wherever they are in the world. Mathematics plays more of a role in Islam than in any other major religion. More than a millennium before the advent of GPS technology, the requirement to face Mecca relied on complicated astronomical calculations—which is one reason why Islamic science was unequalled for almost a thousand years.

Islamic art is epitomized by the ingenious geometrical mosaic arrangements on the walls, ceilings and floors of its sacred buildings, a consequence of the ban on images of people and animals in holy sites. Geometry was thought to express truth beyond what was merely human, much in keeping with the Pythagorean position that the universe reveals itself through mathematics. The symmetries and endless loops that Islamic craftsmen created in their patterns were an allegory of the Infinite, an expression of the sacred, mathematical order of the world.

**

The discovery of nonperiodic tiling was an exciting breakthrough for maths, but not as exciting as it would later be for physics and chemistry. In the 1980s researchers were amazed to discover a type of crystal that they did not believe existed. The tiny structure displayed a nonperiodic pattern, behaving in three dimensions just like Penrose’s tiles did in two. The existence of these structures—called quasicrystals —changed the way scientists understood the nature of matter, since it contradicted classical theory that all crystals must have symmetrical lattices derived from the Platonic solids. Penrose may have invented his tiles for fun, but they were unduly prophetic about the natural world.

Half a millennium ago, Islamic geometers might also have understood about non-periodic tessellations. In 2007 Peter J. Lu from Harvard University and Paul J. Steinhardt from Princeton claimed that their studies of mosaics in Uzbekistan, Afghanistan, Iran, Iraq and Turkey showed that the craftsmen had made ‘nearly perfect quasi-crystalline Penrose patterns, five centuries before discovery in the West’. It is possible, therefore, that Islamic mathematics may have been even more advanced than historians of science have traditionally thought.

Numerology and Pythagorean BrotherHood

This, he explained, showed which numbers corresponded to which letters. He took his fingers to the first column: ‘Letters that equal one are A, J, S. Allah, Jehovah, Jesus, Saviour, Salvation. Two is the number of diplomats, ambassadors. Two gives good advice, two you love, you’re a team player, that’s B, K and T, that’s why if you go to a Burger King you can have it your way. Number three controls radio, TV, entertainment and numerology. C, L, U. Of course, you go into radio and television, you don’t have a clue.’ He gave me an ironic wink. ‘But if you learn numerology, it will open you up to the clue of life. Number four: D, M, V. How many wheels on a car? Where do you get the licence? The Department of Motor Vehicles. Five is halfway between 1 and 10: E, N and W. Five is the number of change. If you scramble the letters you get “new”. Six is the number of Venus, love, family, community. When you see a beautiful woman, what do you see? A FOX. Seven is the number of spirituality. Jesus was born on the twenty-fifth, 2 and 5 equals 7. Eight is the number of business, finance, commerce, money. Where do you keep the money? In the headquarters. Nine is the only one that has two letters. I and R. You ever talked to a Jamaican? Everything is irie, man.’

On conclusion he put down his pen and looked me full in the face: ‘This,’ he said, ‘is Jerome Carter’s method of the Pythagorean system.’

Pythagoras is the most famous name in mathematics, entirely due to his theorem about triangles. (More about that later.) He is credited with other contributions, though, such as the discovery of ‘square numbers’.

**

Pythagoras was entranced by the numerical patterns he found in nature, believing that the secrets of the universe could be understood only through mathematics. Yet rather than seeing maths merely as a tool to describe nature, he saw numbers as somehow the essence of nature—and he tutored his flock to revere them. For Pythagoras was not just a scholar. He was the charismatic leader of a mystical sect devoted to philosophical and mathematical contemplation, the Pythagorean Brotherhood, which was a combination of health farm, boot camp and ashram. Disciples had to obey strict rules, such as never urinating towards the sun, never marrying a woman who wears gold jewellery, and never passing an ass lying in the street. So select was the group that those wishing to join the Brotherhood had to go through a five-year probationary period, during which they were allowed to see Pythagoras only from behind a curtain.

In the Pythagorean spiritual cosmos, ten was divine not for any reason to do with fingers or toes, but because it was the sum of the first four numbers (1 + 2 + 3 + 4 = 10), each of which symbolized one of the four elements: fire, air, water and earth. The number 2 was female, 3 was male, and 5 – their union—was sacred. The crest of the Brotherhood was the pentagram, or five-pointed star. While the idea of worshipping numbers may now seem bizarre, it perhaps reflects the scale of wonderment at the discovery of the first fragments of abstract mathematical knowledge. The excitement of learning that there is order in nature, when previously you were not aware that there was any at all, must have felt like a religious awakening.

Pythagoras’s spiritual teachings were more than just numerological. They included a belief in reincarnation, and he was probably a vegetarian. In fact, his dietary requirements have been hotly debated for more than 2000 years. The Brotherhood famously forbade ingestion of the small, round, black fava bean, and one account of Pythagoras’s death has him fleeing attackers when he came to a field of fava beans. As the story goes, he preferred to be captured and killed rather than tread on them. The reason the beans were sacred, according to one ancient source, was that they sprouted from the same primordial muck as humans did. Pythagoras had proved this by showing that if you chew up a bean, crush it with your teeth, and then put it for a short while in the sun, it will begin to smell like semen. A more recent hypothesis was that the Brotherhood was just a colony for those with hereditary fava-bean allergies.

Pythagoras lived in the sixth century BC. He did not write any books. All we know about him was written many years after he died. Though the Brotherhood was lampooned in ancient Athenian comic theatre, by the beginning of the Christian Era Pythagoras himself was seen in a rather favourable light, viewed as being a unique genius; his mathematical insights making him the intellectual forefather of the great Greek philosophers. Miracles were attributed to him, and some authors, rather oddly, claimed that he had a thigh made of gold. Others wrote that he once walked across a river, and the river called out to him, loud enough for all to hear, ‘Greetings, Pythagoras’. This posthumous myth-making has parallels with the story of another Mediterranean spiritual leader and, in fact, Pythagoras and Jesus were temporarily religious rivals. As Christianity was taking root in Rome in the second century CE, the empress Julia Domna encouraged her citizens to worship Apollonius of Tyna, who claimed he was Pythagoras reincarnated.

Pythagoras has a dual and contradictory legacy: his mathematics and his anti-mathematics. Maybe, in fact, as some academics now suggest, the only ideas that can be correctly attributed to him are the mystical ones. Pythagorean esotericism has been a constant presence in Western thought since antiquity, but was especially in vogue during the Renaissance, thanks to the rediscovery of a poem of ‘self-help’ maxims written around the fourth century BC called The Golden Verses of Pythagoras. The Pythagorean Brotherhood was the model for many occult secret societies and influenced the creation of freemasonry, a fraternal organization with elaborate rituals that is believed to have almost half a million members in the UK alone. Pythagoras also inspired the ‘founding mother’ of Western numerology, Mrs L. Dow Balliett, an Atlantic City housewife who wrote the book The Philosophy of Numbers in 1908. ‘Pythagoras said the Heavens and Earth vibrate to the single numbers or digits of numbers,’ she wrote, and she proposed a system of fortune-telling in which each letter of the alphabet corresponded with a number from 1 to 9. By adding up the numbers of the letters in a name, she asserted, personality traits could be divined. I tested this idea on myself. ‘Alex’ is 1 + 3 + 5 + 6 = 15. I completed the process by adding the two digits of the answer, getting 1 + 5 = 6. This gives me a name vibration of six, which means that I ‘should always be dressed with care and precision; be fond of dainty effects and colors, lifting your especial colors of orange, scarlet and heliotrope into their lighter shades, yet always keeping their true tones’. My gems are topaz, diamond, onyx and jasper, while my mineral is borax, and my flowers are tuberose, laurel and chrysanthemum. My odour is japonica.

Numerology, of course, is now an established dish on the buffet of modern mysticism, with no shortage of gurus willing to advise on lottery numbers or speculate on the portent of a prospective date. It sounds like harmless fun—and I enjoyed my conversation with Jerome Carter immensely—yet giving numbers spiritual significance can also have sinister consequences. In 1987, for example, the military government in Burma issued new banknotes with a face value divisible by nine—for the sole reason that nine was the ruling general’s favourite number. The new notes helped precipitate an economic crisis, which led to an uprising on 8 August 1988 – the eighth of the eighth of ’88. (Eight was the anti-dictatorship movement’s favourite number.) The protest was violently put down, however, on 18 September: in the ninth month, on a day divisible by nine.

**

In some commentaries about Pythagoras it is said that before he founded the Brotherhood he travelled on a fact-finding mission to Egypt. If he had spent any time on an Egyptian building site he would have seen that the labourers used a trick to create a right angle that was an application of the theorem that would later gain his name. A rope was marked with knots spread out at a distance of 3, 4 and 5 units. Since 32 + 42 = 52, when the rope was stretched around three posts, with a knot at each post, it formed a triangle with one right angle.

**

Rope-stretching was the most convenient way to achieve right angles, which were needed so that bricks, or giant stone blocks such as those used to construct the Pyramids, could be stacked next to and on top of each other. (The word hypotenuse comes from the Greek for ‘stretched against’.) The Egyptians could have used many other numbers in addition to 3, 4 and 5 to get real right angles. In fact, there is an infinite number of numbers a, b and c such that a² + b² = c². They could have marked out their rope into sections of 5, 12 and 13, for example since 25 + 144 = 169, or 8, 15 and 17, since 64 + 225 = 289, or even 2772, 9605 and 9997 (7,683,984 + 92,256,025 = 99,940,009) though that would hardly have been practical. The numbers 3, 4, 5 are best suited to the task. As well as being the triple with the lowest value, it is also the only one whose digits are consecutive integers. Due to its rope-stretching heritage, the right-angled triangle with sides that are in the ratio 3:4:5 is known as an Egyptian triangle.

How It Started

Around 8000 BC a practice of using small clay pieces with markings to refer to objects emerged throughout the ancient world. These tokens primarily recorded numbers of things, such as sheep to be bought and sold. Different clay pieces referred to different objects or numbers of objects. From that moment sheep could be counted without actually being there, which made trade and stock-keeping much easier. It was the birth of what we understand now as numbers.

In the fourth millennium BC in Sumer, an area now in present-day Iraq, this token system evolved into a script in which a pointed reed was pressed into soft clay. Numbers were first represented by circles or fingernail shapes. By around 2700 BC the stylus had a flat edge and the imprints looked rather like bird footprints, with different imprints referring to different numbers. The script, called cuneiform, marked the beginning of the long history of Western writing systems. It is wonderfully ironic to think that literature was a by-product of a numerical notation invented by Mesopotamian accountants.

Mathematics Does Not Age

Unlike the humanities, which are in a permanent state of reinvention, as new ideas or fashions replace old ones, and unlike applied science, where theories are undergoing continual refinement, mathematics does not age. The theorems of Pythagoras and Euclid are as valid now as they always were—which is why Pythagoras and Euclid are the oldest names we study at school. The GCSE syllabus contains almost no maths beyond what was already known in the mid seventeenth century, and likewise A-level with the mid eighteenth century. (In my degree the most modern maths I studied was from the 1920s.)

Ahiret ve Bura

İnsanın burada duygu ve kabiliyetlerinin gelişmesi ve genişlemesi nispetinde oradaki, huzur-u kibriyadaki nimetlerden istifadesi de farklı olacaktır. Evet, maddî ve mânevî zevk olarak insanın Cennet’in bütün nimetlerini iliklerine kadar duyabilmesi, onun mârifet-i Sâni adına malumatına, vic

Sosyo-Kültürel Açıdan Diyaloğun Gerekliliğine Dair Bir Gözlem

Burhan Yanmış

İnsan, ayağını İslâmî prensiplere bağlılık içinde sağlam basıyorsa, yaniinsanın bir ayağı, Mevlâna’nın ifadesiyle, hep dinî zemine sağlam basıyorsa, bu diyaloglar faydalıdır. Aksine, insanın hayatı Sünnet yörüngeli değilse, bu takdirde kaymalar olabilir.

Diyalog; mânâ olarak, dinî, etnik, kültürel farklılıklar sebebiyle kompartımanlaşan dünyada, fertlerin yeniden birbirini tanıması, karşılıklı konuşması ve birbirini anlamaya çalışmasını ifade eder. Her fert ve toplum bu tanışmadan farklı neticeler bekleyebilir. Bazıları sadece kendileriyle ilgili olumsuz algıları önlemek, bazısı kendi değerlerini tanıtmak, bazıları da muhatap kitleyi tanımak ve onlar konusundaki şüphelerine cevap bulmak için diyalog köprüleri kurmaktadır.

Kültürlerarası veya dinlerarası diyalog olarak bilinen çalışmalar, hem İslâm dünyası hem de Batı’da takdir toplamakla beraber zaman zaman da eleştiri konusu yapılmaktadır. İslâm dünyasında ve Türkiye’de diyalog karşıtlarının eleştiri noktalarından biri, bu çalışmaların ilk olarak Papalık tarafından başlatıldığı, dolayısıyla bu faaliyetlerinde kendi dinlerini başkalarına yaymayı hedefledikleri iddiasıdır. İkinci olarak, diyalog toplantılarında tarafların senkretik (karma) yeni bir din oluşturdukları iddiasıdır. Bu iddia sahipleri zaman zaman, diyalog yapanların İslâm’ın nass ile sabit olan hususlarını çiğnediklerini söylemektedirler. Üçüncü eleştiri konusu, günümüzde iletişim vasıtalarının gelişimiyle beraber bir araya gelip toplantılar düzenlemenin gerekli olmadığı iddiasıdır. Buna göre, tv, internet, diğer yazılı eserler “hak dini” tanımak isteyenler veya şüphesi olanlar için yeterlidir ve bu kimselere ayrıca lisanen-hâlen tebliğ gereksizdir. Son olarak, diyaloğa karşı çıkanlar bu konuda bazı dinî deliller sunmaktadır. Belirtmek gerekir ki, diyalog taraftarları da benzer şekilde çok sayıda dinî delile sahiptir. Buradaki eleştirilerin hemen hemen aynıları hem İslâm dünyasında hem de Batı’da yapılmaktadır.

Bu makale diyalog konusunu ağırlıklı olarak sosyo-kültürel yönleriyle incelemeyi hedeflemesi hasebiyle diyaloğun dinî dayanaklarına temas etmeyecektir. Yukarıda sıralanan bir kısım eleştiri noktaları hem teorik bilgiler hem de alanda yapılan gözlemler çerçevesinde açıklanmaya çalışılacaktır. Diyaloğun niçin gerekli olduğu modern insan ve toplum bilimlerinin teorik ve pratik imkânlarından faydalanılarak incelenmiştir.

Günümüzde saygın bazı insan ve toplum bilimciler, artan iletişim ve ulaşım vasıtalarına rağmen, toplumların birbirlerinden daha da uzaklaştığını ileri sürmektedirler. Touraine, aynı kıyafetleri giyen, aynı fastfoot ürünlerini tüketen, aynı mekânı kullanan ve yan yana yaşayan çağımız insanının, birbirlerine şeklen benzemekle beraber farklılıklarını yaşattıklarını düşünmektedir.1 Herkesin teknolojiyi, mekânı ve zamanı kendine göre kullanması benzerliklerin altında derin farklılaşmaları beslemektedir. Modern toplumların yaşadığı travmayı en iyi resmeden düşünürlerden biri olan Sennett, modernleşen toplumlarda akrabalık, din kardeşliği, iş arkadaşlığı, mahalle dostlukları gibi birinci dereceden ilişkilerin yıkıldığını ve bunların yerlerini “yeni cemaatlerin” aldığını belirtmektedir.2 Sennett, bu modern cemaatleri, modernleşmenin tek tip ve aynı kültürü paylaşan “cemiyet” idealini yıktığı için “yıkıcı gemeinschaft (cemaat)” olarak tanımlarken benzer düşüncelere sahip sosyolog Bauman,3 bunlar için “postmodern kabileler” isimlendirmesini tercih etmektedir. Göle de, yakın tarihli bir değerlendirmesinde Avrupa’da yaşanan ekonomik ve politik krizlerin toplumda etnik-dinî kimliklerin çatışmasına zemin hazırladığını ortaya koymuştur.4 Bu durum kimi çalışmalarda “tanıyarak dışlama” şeklinde ifade edilmektedir. Aydınlanmanın bir ideali olan, geleneksel, kültürel ve dinî bağlarından koparılmış, aklın ve bilimin rehberliğinde hareket eden “makine adam”ın medeniyeti yeniden kimliklerin sınırlarının belirginleşmesine sahne olmaktadır. Bu kutuplaşmada ön yargı, geçmişten gelen husumetler, medyanın tavrı ve tarafların birbirlerinin hassasiyetlerini yeterince idrak edememesi önemli faktörlerdir.

Modern toplumlarda kendi kimliğini ve değerlerini tanıtmak için internet, tv ve kitap-dergi yayınları yeterli olmamaktadır. Çünkü geleneksel bağlarından kopan günümüz toplumları yeniden ürettikleri “kabileleri” içerisinde yaşamakta ve yan yana yaşadıkları “ötekileri” kolayca dışlayabilmektedir. Modern toplumun fertleri, sokakta, AVM’lerde birlikte yaşıyor, aynı kültürü paylaşıyor görülmekle beraber farklı değerler sisteminin takipçileridir. Bu durumda dinlerini ve kültürlerini başkalarına sunmak isteyenlerin muhatap kitleyle birebir münasebet kuracakları kanallara ihtiyaçları olacaktır. Diyalog karşıtlarının, “Kur’ân’da her şey yazıyor.” veya “Tv, internet, kitaplarda bütün soruların cevabı var.” şeklindeki tezleri günümüz modern dünyasında doğru anlaşılmaya ve toplum realiteleri göz önünde bulundurularak problemlere çözümler üretmeye muhtaçtır. Yine Kur'an'ın bütün zaman ve mekanların ihtiyaçlarını karşılayacak potansiyele sahip olması onu doğru anlayıp doğru yorumlayan insanların rehberliğine bağlıdır. Seküler ve popüler bir kültürün hükmettiği reklam, imaj ve simülasyonların zihniyetleri şekillendirdiği postmodern zamanda, dünya milletlerinin, tanıtmak istediğiniz değerlerinizi keşfetmeleri için bu araçlarla beraber sosyal teması da güçlendirmek gerekmektedir. Bunun için, herkes kendi dinî sınırları içerisinde kalarak ve muhatabının konumunu kabul ederek toplumun kendilerini ötekileştirmesine fırsat vermeden diyaloğa imkân aramak durumundadır.

Diyalog konusunda edille-i şer’iyye ekseninde çoğu zaman sonu gelmez tartışmalara girildiği görülmektedir. Elbette nassa uygun olmayan bir konu psiko-sosyal açılardan bir kısım faydalar ihtiva etse de haram kabul edilmelidir. Ancak diyalog konusunda hem Kur’ân’dan hem de Efendimiz’in (sallallahu aleyhi ve sellem) hayatından diyaloğu destekleyici çokça örnek bulmak mümkündür. Mesela, Al-i İmran Suresi 64. ayette Cenabı Hakk şöyle buyurmaktadır. De ki: "Ey Ehl-i kitap! Bizimle sizin aramızda birleşeceğimiz, müşterek ve âdil şu sözde karar kılalım: "Allah’tan başkasına ibadet etmeyelim. O’na hiçbir şeyi şerik koşmayalım, kimimiz kimimizi Allah’tan başka rab edinmesin." Eğer bu dâveti reddederlerse: "Bizim, Allah’ın emirlerine itaat eden müminler olduğumuza şahid olun!" deyin. Allah Resûlü de (sallallahu aleyhi ve sellem) hicretle birlikte Medine'ye yerleştikten sonra orada bulunan değişik din ve kültürdeki insanlarla beraber yaşamak üzerine müşterek bir anlaşma metni oluşturmaları (Medine Sözleşmesi); Necran Hristiyanları ile yapmış olduğu temaslar; vefat ettiğinde zırhının borç karşılığında bir Yahudi'nin elinde rehin bulunduğunun anlaşılması bu husustaki örneklerden sadece bir kaçıdır.

Kanaatimizce bu noktadan sonra tartışmanın gündelik yaşamdan örneklerle izah edilmesi daha elzem olmaktadır. Bu açıdan geçen asırda fizik, kimya ve biyolojinin materyalizme sunduğu katkıyı bu asırda tarih, sosyoloji, psikoloji dine sunabilir. Meselâ, boşanma, kumar, fuhuş, iddia-bahis oynama gibi sosyal hâdiselerin neticeleri üzerine yapılacak çalışmaların verileriyle beraber ilgili konulardaki âyet ve hadîsler sekülerleşen toplumda meselenin vahametini ortaya koyma açısından daha tesirli olabilir. Bu bağlamda diyalog konusu da, farklı pencerelerden değerlendirilmelidir.

İnsan ve toplum bilimlerinde, gezi, gözlem ve mülâkatlar veri toplama araçlarındandır. Diyaloğun sosyo-kültürel boyutunu tespit etmek için bir yıl kadar ABD’de diyalog çalışmaları takip edilmiştir. Bu süre zarfında bir ayı Ramazan olmak üzere iki ay, İslâm-Hristiyanlık bağlamında uzun konuşmaların yapıldığı Amerikalı bir ailenin yanında kalınmıştır. Paul & Becker bu şekilde kurulan informel diyalog yollarının karşılıklı empatiyi güçlendirdiğini gözlemlemişlerdir.5 Hem bu aileyle yaşanılan tecrübe hem de iştirak edilen toplantılar üzerine yapılan değerlendirmelerde diyalogla alâkalı bazı noktalar şu şekilde açıklanabilir: Öncelikle, farklı mekân ve zamanlarda tertip edilen çok sayıda diyalog toplantısında, İslâm’ın açık emir-yasaklarını çiğneyen, diyalog programına has bir hâdiseyle karşılaşılmamıştır. Bu toplantılarda Müslüman Türk-Amerikalıların sunumlarında İslâm’ın bir hakikatinin eğilip-büküldüğü gözlenmemiştir. Diyalog taraftarları da sıklıkla diyaloğun “ötekinin” konumunu kabullenmeyi gerektirdiğini ifade etmektedirler. Dolayısıyla herkese açık olarak yapılan, çoğunlukla kendi diniyle ilgili oturmuş bir kanaate sahip olan kimselerin katıldığı bu toplantılarda yeni bir din oluşturulduğu iddiası hiçbir açıdan tutarlı görülmemektedir. İkinci olarak, Türkiye’de verilen imam-hatip ve İlahiyat eğitiminin Hristiyan ve Yahudilerin inanç-ibadet-sosyal meselelere yaklaşımlarını anlama noktasında çok zayıf olduğu gözlenmiştir. Genel olarak bu dinleri kendi penceremizden tanıdığımız görülmektedir. Daha açık bir ifadeyle, onları oldukları gibi tanımak yerine bir parça “Müslümanlaştırarak” tanıyoruz. Ancak gerçekte bu din sahipleri için birçok konu muğlak görünmektedir (özellikle Protestanların, Allah, peygamber, melek, ahiret inançları). Aynı şekilde Amerikalı Hristiyan ve Yahudilerin çoğu zaman İslâm-Müslümanlar hakkındaki kanaatleri de şaşırtıcı derecede çarpık bilgilerle dolu. Evlerinde misafir olunan, Harvard mezunu avukat bir kilise gönüllüsü ve eşiyle yaşanılan iki çarpıcı örnek, sosyal temasın önemini kavrama mevzuunda çok etkili oldu. İlk örnek hâdise, Müslümanlar ve şiddet üzerine bir konuşmanın olduğu ortamda ev sahibi kadının: “Ben hayatımda hiç gerçek bir Müslüman görmedim” cümlesidir. Gönüllü olarak çalıştıkları Şapel’de çok sayıda başörtülü-açık Müslüman’la tanıştıklarını, iş yerlerinde İranlı bir Müslüman’ın olduğunu dahası benim 15 saat oruç tuttuğumu ve dindar bir Müslüman olduğumu bildiği hâlde bunu söylemiştir. Bu durum, muhatabımın yakinen tanıdığı onlarca Müslüman’ı “gerçek Müslüman” olarak görmediğini, haberlerde sıklıkla konu edilen Müslüman görünümlü terör gruplarını gerçek Müslüman kabul ettiğini akla getirmektedir. Yaşadığım şokla beraber “Ben gerçek bir Müslüman’ım.” cevabını verdim. İlahiyat okuduğumu, bunun ne mânâya geldiğini ve imam yetiştiren bu fakültelerin birinde çalıştığımı söylediğimde ev sahibesi, imam olup olmadığımı sordu. Sonraki günlerde de ailenin tanıdığı kimselerin, “Siz gerçekten imam mısınız?” tarzında sorularıyla karşılaşılmıştır. Belli ki bu kimseler için bir imam veya bu konumda birisiyle tanışmak şaşırtıcı olmuştu. Ailenin yanında geçen sürede bu ve benzeri konularda konuşma imkânı bulunmuştur. Fakat Müslümanlar konusundaki yayımların ve içtimâî bellekteki ön yargıların kuvvetli olduğunu tekrar belirtmek gerekir. Karşılaştıkları Müslümanların çoğu, dil öğrenmeye gelen göçmenler, iş yerlerindeki çalışanlar veya İslâmla kültürel bağları dışında bir münasebeti kalmayan kimseler olması, Şapel’de, diyalog için gerekli olan “eşit şartların” oluşmadığı kanaatini güçlendirmiştir. Aynı günlerde düzenlenen diyalog iftarlarının bu ailenin Müslümanları kendi mekânlarında tanıması ve diyalog iftarlarının neticelerini görmek için küçük bir fırsat olacağı düşünülmüş ve aile iftara davet edilmiştir. Yaşlı ev sahibiyle beraber gidilen yemekte, önce oruçla ilgili 15 dk kadar bilgi verildi ve soru-cevap faslı oldu. Ardından mühendis bir Müslüman ezanı okudu ve dua yaptı. Yemekler yenilirken ezanın-duanın mânâları konuşuldu ve tanışıldı. Doğrusu İslâm dininde önemli kabul edilen tanışma faslı Amerikalılarca çok iyi bir şekilde yapılmaktadır. İlk kez bir iftar yemeğine katılan misafirim: “Bu akşam çok şaşırdım. Buradaki Müslümanlar hep doktor, mühendis, öğretim üyesi ve iş adamı. Misafirleriniz de çok geniş yelpazeden oluşmuş. Bu toplulukla yemek yemekten onur duydum.” dedi. Benzer şeyleri evde de ailesine söylediği görüldü. Sonraki günlerde yapılan konuşmalarda ev sahiplerinin İslâm-şiddet, Müslümanların geri kalmışlığı bağlamında konuşurken çok daha dikkatli bir dil kullandığı gözlenmiştir. Özellikle Müslümanlar ve İslâm hakkında konuşurken bazı ayrımlar yapmaya başlamaları dikkat çekici olmuştur. Paul & Becker de, yaptıkları çalışmada İslâmofobi baskısı ve Batılı toplumların Müslümanları “damgalamaları” karşısında yüz yüze (face to face) etkileşimi öne çıkaran diyalog faaliyetlerinin içtimâî bütünleşme açısından başarılı olduğunu tespit etmişlerdir.

Çalışma yapılan eyalette yaklaşık 15 yıldır kültürlerarası diyalog faaliyetleri yürütülmektedir. Bu açıdan uzun süre görüşülen Amerikalıların Müslümanlar hakkındaki kanaatleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu kimselerin, toplantılarda yapılan karşılıklı konuşmalarda İslâm konusunda bilgilenmelerine karşın daha çok karşılıklı dostluklar üzerinden olumlu kanaatlerinin oluştuğu görülmüştür. Çevresinde samimi ilişki kurdukları Müslüman aileler olan Amerikalıların İslâm ve Müslümanlar hakkında yukarıda “tanıyarak dışlama” şeklinde tanımlanan durumu aştığı söylenebilir. Uzun yıllar Müslüman toplumla yakın münasebet içerisinde olan yaşlı bir Amerikalı aileye yapılan ziyarette, aileyle dostluklar kurmuş ve onları Türkiye’ye getirmiş bir akademisyenin fotoğrafını kendi çocuklarının yanına astıkları görülmüştür. Sosyo-kültürel açıdan bu aile üzerine yapılan değerlendirmelerde, yakın dostluğun, İslâm kültür ve medeniyetinin tarihî-güncel örneklerinin ziyaret edilmesinin ve diyalogdaki tarafların birbirine yakın eğitim-kültür seviyesinin önemli olduğu tespit edilmiştir. Farklı din mensupları arasında diyalog çalışmaları yapan İnterfaith Dialog Center’in direktörlüğünü yürüten Luteryan, bayan bir pastör de, bu etkinliklerle toplumda karşılıklı konuşma imkânı bulamayan grupların bir araya getirildiğini ancak yakın münasebetlerin gerçek kaynaşmayı sağladığını belirtmiştir. Pastör, dinî gruplar arasında yüzeysel ilişkilerde nezaket ve saygının hâkimmiş gibi görünmesine karşın tanımanın yeterli düzeyde olmadığı durumlarda alttan alta bir dışlamanın olduğunu vurgulamıştır. Bu açıdan, yukarıda görüşleri zikredilen sosyologların modern toplumlar için yaptıkları tespitlerin dinî gruplar için de geçerli olduğu anlaşılmaktadır. Her dinî grubun ve kilisenin kendi “kabilesini” kurduğu, popüler ve modern kültürlerin melezleştirdiği dinî ve etnik sınırların bu gruplar tarafından yeniden çizildiği bir toplumda diyalog toplantılarının bu sınırları aşındırma işlevi göze çarpmaktadır.

Kimlik, ötekileşme, dışlama üzerine yapılan araştırmalar modern toplumlarda “tanıyarak dışlamanın” arttığını ortaya koymaktadır. Buradaki tanıma daha çok yüzeysel bir karşılaşma ve iletişimi ifade etmektedir. Âyetin belirttiği, “Biz sizi tanışasınız diye farklı farklı milletlere, kabilelere ayırdık.” (Hucurat, 13) mânâsı bu tanışmada karşılığını bulmamaktadır. Dolayısıyla, kendi değerlerini muhatap kitleye tanıtmayı hedefleyenlerin sosyal teması ve gerçek iletişim kanallarını açmaya ihtiyaç vardır. Tv, internet ve diğer yazılı eserler lisanın bir yönüyken simülasyon ve simülarkların üretemediği “mânâyı” asrın insanına hâl ve tavırlarla göstermek önem arz etmektedir.

Netice olarak, yüz yüze yapılan diyalog faaliyetlerinin modern dünyada oluşan yeni etnik, dinî ve mezhebe dayalı ayrışmaları aşmada fayda sağladığı görülmüştür. “Söz’ün mânâ yüklü olduğu ve diyaloğu-cevaplamayı başlattığı bilinmektedir. Hem oryantalizmin İslâm hakkında oluşturduğu kaygı ve korkular hem 11 Eylül sonrası artan İslâmofobi hem de son yıllarda hızla görünürlük kazanan dinî görünümlü terör grupları bir taraftan dünyada diğer taraftan Müslümanların yaşadığı coğrafyalarda eğitimli orta kuşakları İslâm’dan uzaklaştırmaktadır. Oluşan İslâmofobi ve damgalamalarla başa çıkmak için karşılıklı diyaloğun geliştirilmesinin önem arz ettiği aklı selim sahibi, İslâm'ın terör dini olmadığını göstermek isteyen insanlar için oldukça önemlidir.

DİPNOTLAR

1. Alain Touraine, Can We Live Together? 2000, 2, 3.

2. Richard Sennett, Kamusal İnsanın Çöküşü, 2000, 291.

3. Zygmunt Bauman, Community: Seeking Sefaty in an Insecure World, 2001.

4. Nilüfer Göle, Seküler ve Dinsel: Aşınan Sınırlar, 2012, 11, 58.

5. Crystal Paul, Sarah Becker, “People Are Enemies to What They Don’t Know’ Mânâging Stigma and Anti-Muslim Stereotypes in a Turkish Community Center”, Journal of Contemporary Ethnography, 2015, 1-38.

Kaynak: Yeni Ümit Dergisi, Ekim-Kasım-Aralık 2015 sayısı

Temizlik ve Fıtrat

Hastalıklar

Uhuvvet

**

**









**








**

Keyfiyet-Kemmiyet

Münacat-Salavat-Besmele

Elif Lam Mim

Bir başka açıdan “Elif, Lâm, Mîm”, bir malum-u meçhulü anlatır. İnsan, Kur’ân-ı Kerim’i derinlemesine incelediğinde pek çok hakikate âşina olur. Fakat nasıl ki, çeşitli ilimlerde ihtisas yapanların, bilmedikleri hususlar karşısında, “Biz açtığımız her malum sahanın ötesinde bir meçhulle karşı karşıya kalıyoruz; bildiğimiz şeyler, daima bizim karşımıza bilmediğimiz pek çok yeni şey çıkarıyor.”demeleri gibi, hurûf-u mukattaa ile karşılaşan bir kişi de, Kur’ân-ı Kerim’in içindeki bütün sırları ve hakikatleri öğrense de, hakkıyla onun iç derinliği ve ledünniyatına vâkıf olamayacağını, bildiği şeylerin, bilmediği nice şeyleri gösterdiğini idrâk ederek Kur’ân karşısında her zaman aczini ifade etme durumunda kalacaktır.

**

Münafıklar Hakkında

Kur’ân-ı Kerim açıktan açığa mütecaviz ve saldırgan kâfirlere karşı cihad etmeyi ve Müslümanlara karşı savaşanları öldürmeyi emrettiği hâlde, Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem), münafıkların kâfirlerden daha tehlikeli bulunmalarına, onlar hakkında pek çok âyet nâzil olmasına, hatta kendisi de bizzat onları tanımasına rağmen onlara karşı umumi olarak öldürme işine asla teşebbüste bulunmamıştır. Nitekim Hazreti Ömer’in (radıyallâhu anh), hususiyle münafıkların elebaşı olan Abdullah İbn Übey İbn Selûl’ün öldürülmesine ve emsali hakkında bir kısım kararlar isdar edilmesine dair taleplerine cevap olarak Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem), sahih hadiste şöyle buyururlar: “‘Muhammed, ashabını öldürtüyor.’ dedirtmek istemem.” Diğer bir husus da, münafıklar dış görünüşleri itibarıyla Müslüman olduklarından diğer Arap kabilelerini, onların Müslüman olmayıp kâfir olduklarına ikna etmek mümkün değildir. Binaenaleyh İslâm’ın bir esası olan “zâhire göre hükmetme” prensibiyle hareket edilerek, münafıkların içleri dışlarını yalanladığı hâlde zâhirî olarak Müslüman göründüklerinden onlara ilişilmemiştir.