Bugün birçok kişi Çanakkale Savaşı’nı Liman von Sanders’in değil de Mustafa Kemal’in yönettiğini sanıyor. Halbuki Mustafa Kemal, bu cephedeki onlarca ikincil komutandan biriydi. Bilindiği gibi savaş çıktığında Sofya’da ataşe olan Mustafa Kemal, savaşa katılmak için dilekçe yazmış ama Harbiye Nazırı Enver Paşa bu atamayı geciktirmişti. Mustafa Kemal’in atamasını Enver Paşa’nın İstanbul dışında olduğu sırada Harbiye Nezareti Müsteşarı ‘Topal’ İsmail Hakkı Paşa imzalamıştı.
25 Nisan’da kara harekâtı başladığında İtilaf Kuvvetleri Seddülbahir’e çıkartma yaparken, bölgeden sorumlu olan 9. Tümen Kumandanı Halil Sami, 19. Tümen’den bir tabur yardım istemişti. Mustafa Kemal bu talebe uymadı ve başka bir planı uygulamaya koydu. Bu sayede, tümeni 19 Mayıs’a kadarki dönemde önemli başarılara imza attı. Emirlere karşı gelmesi ordu içinde rahatsızlık yarattı, ancak Liman von Sanders kendisine sahip çıkarak, miralay (albay) rütbesiyle daha üst bir göreve atadı. Mustafa Kemal, 9-10 Ağustos’ta Grup Komutanı sıfatıyla Anafartalar Harekâtı (Müdafaası) sırasında yeteneklerini bir kez daha gösterdi.
Mehmed Emin (Yurdakul) 15 Eylül 1915’te yazdığı “Ordunun Destanı” adlı manzum eserinde
“Ey bugüne şahit olan Sarphisarlar
Ey kahraman Mehmet Çavuş Siperleri
Ey Mustafa Kemal’lerin aziz yeri
Ey toprağı kanlı dağlar, yanık yerler”
diyerek ilk işareti vermişti ama örneğin 1919 tarihli Erzurum Kongresi’ne geldiğinde herkes ‘Hamidiye Kahramanı’ Rauf Orbay’ı tanımakta ama Mustafa Kemal’i tanımamaktaydı.
Mustafa Kemal’in ‘Anafartalar Kahramanı’ olarak adlandırılması, asıl yakın dostu Ruşen Eşref (Ünaydın)’ın kendisiyle cephede yaptığı mülakatın 1930’da “Anafartalar Mülakatı” adıyla yayımlanmasından sonra olacaktı.
Ruşen Eşref, Haşan Ali Yücel’e yazdığı bir mektupta, Enver Paşa’nm Çanakkale Heyeti üyesi olarak gittiği Anafartalar’da yaptığı mülakatın ilk kez Yeni Mecmua’nın bu sayısında yayımlandığını ancak Enver Paşa’nın sansürü yüzünden toplatılan derginin daha sonra Liman von Sanders’in gayretleriyle yeniden basıldığını söyler.
1930’lara gelindiğinde bu yazı da, Liman von Sanders’in yardımcıları Vehip, Esat ve Cevad paşalar veya Mustafa Kemal’in 19. Tümenine bağlı 57. Alay komutanı Yarbay Hüseyin Avni Bey ile 27. Alay komutanı Yarbay Şefik Bey gibi diğer kahramanlar çoktan unutulmuştur.
Yine bilinen hikâyedir. Enver Paşa cepheyi ziyaret ettiğinde Anafartalar Grubu’na uğramamış, Mustafa Kemal de kızıp istifasını vermişti. Ancak Sanders, istifayı kabul etmediği gibi, Enver Paşa’dan bir yazı ile Mustafa Kemal’in gönlünü almasını istemişti. Bu ilginçtir, çünkü Mustafa Kemal bir süre önce Enver Paşa’ya bir mektup yazarak “ordunun Almanlara teslim edilmesinin sakıncalarından” söz etmiş, Liman von Sanders’e fazla güvenil- memesini istemişti. Anlaşılan Sanders’in Mustafa Kemal’in kendisi hakkındaki düşüncelerinden haberi yoktu, ya da iyi bir asker olarak olayı kişiselleştirmemişti. Ancak Mustafa Kemal bir süre sonra rapor alarak cepheden ayrıldı.
