Galen on Trial by Al-Razi

Al-Razi decided to conduct a trial to see if bloodletting worked as a treatment for meningitis. Two things are interesting about this trial. The first is the fact that he was not prepared just to accept Galen’s idea as it stood, but wanted to put it to a proper test. The second thing is the methodology he used, which gives us an insight into his thinking. In his hospital he let one group of meningitis patients go untreated; but he treated another group by bloodletting in the normal way. Interestingly, the results of the trial supported Galen’s view that bloodletting was an effective treatment – although few would accept that particular finding today.

In Doubts about Galen, al-Razi also seems to question the theory behind Galen’s basic system. He asks if it is really true that giving a patient a hot drink would raise their body temperature even higher than that of the drink, as the theory of humours would seem to imply. It takes only a simple test, of course, to show that this is not true. If it is not, al-Razi suggests, there must be other control mechanisms in the body that the humours do not explain, but it is unclear how far he went with such ideas.

No-one really followed up al-Razi’s doubts about the entire system of humours, though, and it was another thousand years before it was seriously challenged. However, in the South Asian Unani school of herbal medicine, it is still used as a basis of medical treatment by a majority of people in countries such as Bangladesh, India and Pakistan. This is partly because modern healthcare is still unaffordable in these regions.

Galen on Trial by Al-Razi

Al-Razi decided to conduct a trial to see if bloodletting worked as a treatment for meningitis. Two things are interesting about this trial. The first is the fact that he was not prepared just to accept Galen’s idea as it stood, but wanted to put it to a proper test. The second thing is the methodology he used, which gives us an insight into his thinking. In his hospital he let one group of meningitis patients go untreated; but he treated another group by bloodletting in the normal way. Interestingly, the results of the trial supported Galen’s view that bloodletting was an effective treatment – although few would accept that particular finding today.

In Doubts about Galen, al-Razi also seems to question the theory behind Galen’s basic system. He asks if it is really true that giving a patient a hot drink would raise their body temperature even higher than that of the drink, as the theory of humours would seem to imply. It takes only a simple test, of course, to show that this is not true. If it is not, al-Razi suggests, there must be other control mechanisms in the body that the humours do not explain, but it is unclear how far he went with such ideas.

No-one really followed up al-Razi’s doubts about the entire system of humours, though, and it was another thousand years before it was seriously challenged. However, in the South Asian Unani school of herbal medicine, it is still used as a basis of medical treatment by a majority of people in countries such as Bangladesh, India and Pakistan. This is partly because modern healthcare is still unaffordable in these regions.

Ibn-Sina

Nevertheless, a few Islamic physicians gradually began to chip away at the edifice of Greek medicine, even as many more used it with dedication and, as Peter Pormann of Warwick University suggests, with some success. However, life for physicians was never quite so encouraging or so supportive as it had been in the early centuries of the Abbasid caliphates. By the time the next great figure in Islamic medicine, ibn-Sina (Avicenna), was born in 980, the empire was no longer under the control of a single caliph. The result was that ibn-Sina spent much of his colourful, varied life moving around trying to find a medical position that would pay him decently and give him the time to carry on with his other scholarly work.

Born near Bukhara in present-day Uzbekistan, ibn-Sina was something of a prodigy. By the age of ten, he knew not just the Qur’an but much Arabic poetry by heart, and by the age of sixteen had become a physician. Ibn-Sina proved his competence early on when he successfully treated the Samanid ruler of the eastern Islamic caliphate for a potentially life-threatening diarrhoeal infection. As reward, he was given access to the royal library at Bukhara, and certainly took advantage of it. His skill as a physician became almost legendary, even though the turbulent politics of the time kept him permanently unsettled, either stuck as a teacher or obliged to put himself at the whims of some prince or caliph.

Ibn-Sina managed to become one of the most famous philosophers, mathematicians and astronomers of his time, and wrote books on a range of scientific topics, a vast encyclopedia (one of the first ever written) and even poetry.

***
Ibn-Sina made a number of key astronomical observations, devised a scale to help make readings more precise, and made a string of contributions to physics, such as identifying different forms of energy – heat, light and mechanical – and the idea of force. He also noted that if light consists of a stream of particles, then its speed will be finite. The mathematical technique of ‘casting out of nines’, used to verify squares and cubes, is also attributed to ibn-Sina, among others. And he is believed to have suggested the fundamental geological idea of superposition – the concept that in rock layers, the youngest layers are highest – that would not be properly formulated until the 17th century.

Yet his fame, above all, is based on his book al-Qann fi al-Tibb (The Canon of Medicine). Consisting of some half a million words, this multi-volume book surveyed medical knowledge from ancient times to the present day. Its comprehensive, systematic approach meant that it became the reference for Arabic- and Persian-speaking doctors, and once it was translated into Latin it became one of the standard textbooks in Europe for six centuries, with some 60 editions being published between 1500 and 1674, according to the historian Nancy Siraisi.

***
There is no doubt that ibn-Sina was a proud, perhaps even arrogant and difficult man. Unfortunately, his absolute certainty that he was right (as he often was), along with his tendency to dismiss his critics as idiots, offended many, including his political patrons. This quality caused him to make some rather bold claims regarding the relationship of science to religion, and it meant that he would one day be charged with heresy.

***
Ibn-Sina believed that there exists a single set of principles that can explain the nature of the physical universe, the reason for its creation, and the relationship between mind and body, and he made it his life’s work to find connections between these apparently different fields, and ultimately to discover a theory of everything. This was an ambitious scheme, but then ibn-Sina, according to Yahya Michot of the Hartford Seminary in Connecticut, was always supremely confident of his abilities, and believed that God had deliberately made him brighter than the average individual.

So, according to ibn-Sina, miracles must have a physical explanation. To take one example: most Muslims believe that the world will end one day and that when this happens, every member of the human race will return from the dead in a physical form, ready to be judged by God for their conduct during their lifetime. But ibn-Sina held that such bodily resurrection defies the laws of nature, and he thought that the day of judgement might take a different form to that traditionally taught in religion. He also doubted the traditional view of heaven and hell, in part because of his belief that matter cannot be everlasting – no fire can burn forever. And he thought that heaven and hell might take the form of a state of mind, instead of a physical space. The example he gave to support his theory was that of pain. He postulated that if it is possible to feel pain without experiencing pain in the physical sense – such as during a bad dream – it ought to be similarly possible to experience heaven or hell without physically travelling to a different place.

A Wedding in Heaven

Abdullah ibn Abbas recounts:

“The Messenger of God was wearing clothes and footwear made out of nur (pure light) and holding in his hand a bunch of nur. I told him:

‘O Messenger of God! I miss you and your voice very much. Why are you moving so fast?’, our Master told me in my dream:

‘O Ibn Abbas! Uthman gave such alms that God accepted his alms and rewarded him with a heavenly wedding. We are invited to his wedding in Paradise.’”

Uthman in the Eye of the Prophet

Our mother Aisha narrates:

“One day, Abu Bakr came and sought permission to visit the Messenger of God. At that time, our Master was lying in his bed and my quilt was on him. The Messenger of God let Abu Bakr in without changing his own position. They talked and when their discussion was over, Abu Bakr left.

After some time, Umar came and sought permission to visit the Messenger of God. Our Master also let Umar in without changing his own position. Some time after Umar’s departure, Uthman sought permission to visit the Messenger of God. This time, the Messenger of God got up, sat on his

bed, tidied himself up, and said to me:

‘Tidy up your clothes.’

After that, he let Uthman in. And after serving his purpose, Uthman too departed. Upon Uthman’s departure, I asked him:

‘O Messenger of God! While you stood idly by when Abu Bakr and Umar came, you made yourself presentable upon Uthman’s visit. What is the reason for this difference?’

‘Uthman is a very modest person. If I would have let him in while I was in my previous position and without tidying myself, I was afraid he would have left without sharing his thoughts with me,’ God’s Messenger replied.”

One of Your Dogs

The Messenger of God married Khadija, the mother of the believers, and they had six children, Qasim, Zaynab, Ruqayya, Umm Kulthum, Fatima, and Abdullah. Upon reaching marriageable age, the Prophet married Zaynab to Abu al-As ibn ur-Rabi, the son of Khadija’s aunt. Ruqayya and Umm Kulthum were married to Utba and Utayba, respectively, both of whom were sons of Abu Lahab, the uncle of the Messenger of God. When the Prophet began publically conveying God’s message in Mecca, Abu Lahab and some of his family members became increasingly hostile to God’s Messenger. And after the revelation of Tabbat (the Qur’anic chapter which foretells the perishing of Abu Lahab and his wife) Abu Lahab, his wife Umm Jamil, and other notables of the Quraysh disccused it among themselves and then told Utba and Utayba:

“Divorce the daughters of Muhammad and send them back to their father’s home. If you do so, we will marry you to the most beautiful girls in Mecca.”

“We will promptly divorce them,” replied Utba and Utayba.

Not satisfied with the impact of his decision, Utayba went to Messenger of God and told him:

“O Muhammad! I do not love you and do not accept the religion you say you propagate. I also divorce your daughter. There will no longer be a son-in-law and fatherin-law relationship between you and me. I no longer love and respect you, and you also do not love me anymore.”

Utayba’s words hurt the Prophet very much. In addition to his verbal assault, Utayba lunged at him.

“O my Lord! Scourge him with one of your dogs,” prayed the Messenger of God.

Not long after this incident, Utayba went to Damascus to trade. When he and his associates rested at a place named Zarqa, a lion appeared and started roaming around them. Utayba instantly recalled the words of God’s Messenger and yelled:

“Oh my God, this lion will dismember me. Ibn Abi Kabsha (implying the Messenger of God) is in Mecca. However, everybody should know that he is my murderer.”

After a while, the lion disappeared. However, when everyone was sleeping, it returned and attacked Utayba, dismembering him.

Bearer of Two Pure Lights

• Uthman was a tenderhearted, sweet-faced, and goodtempered person of a medium height. His face had slight traces of smallpox. His hair fell to his shoulders and he occasionally applied henna to his beard, which was quite large, bushy and brownish. He was a big-boned person with broad shoulders.

• Uthman had a twin sister named Amina bint Affan. She was a hairdresser during the Age of Ignorance (Jahiliya). She and her mother did not convert to Islam until the conquest of Mecca, finally embarking on the savior ship captained by the Prophet. The rest of Uthman’s brothers and sisters converted to Islam after them.

• The people of Quraysh loved Uthman who stood out as a monument of modesty and civility among them. His social status, wealth, and good temper, in addition to his virtuous character captivated them. This love of the People of Quraysh towards him would manifest itself on the day of Hudaybiya. Years later, a Quraysh woman composing poems for her child could not help praising him: 

I swear I love you my son,
Just like the Quraysh loves Uthman.

• Uthman led an exemplary life, never committing any shameful deed or crime. In a time when people consumed alcohol like water, when alcohol flowed through the veins like blood, and when houses were converted into wine cellars, he did not even drink one drop of alcohol. It was as if God was guarding and preparing him for the future. Even during the period of the Age of Ignorance, he warned about the dangers of alcohol consumption:

“Alcohol wipes out reason which is the most beautiful blessing that God has bestowed on a human being, so, it befits a human being to use his reason for taking wings and ascending towards the heights of humanity.”

• It was the sixth year of the Hijra and Uthman made the decision of transforming the coastal town of Jeddah into a port, instead of the Sha’biya, a port town for Mecca during the Age of Ignorance. Uthman traveled to Jeddah and personally participated in the transformation project. This new port opened up a new route for both merchants and pilgrims, heading to Mecca by sea. Today, Jeddah is still serving as a port city and is an excellent example for Uthman’s vision of urbanization.

• “May God reward with His paradise the person who behaves soft when buying or selling something, when paying a debt or asking for its payment.”(Hadith)

• Uthman was a tenderhearted and tearful person. Whenever he stopped by a graveyard, he would begin to cry, so much so that his tears wet his blessed beard. The people who did not know the reason for his crying asked him:“O Uthman! You don’t cry even when you speak about Paradise and Hell. But you cry whenever you visit a graveyard. Are you that fearful of the grave?” Uthman replied:

“I heard the Messenger of God say:‘The grave is indeed the first stage in one’s journey in the Hereafter. If a deceased one is saved from torments of the grave, the next stages will be more relaxing. If one is not saved from torments of the grave, the coming stages will be more trying and troublesome.’” Uthman added that the Messenger of God concluded by saying:
“I have not seen any scene as grievous as the grave.”

• I advised my daughters to read chapter Waqi’ah every night. I heard the Messenger of God saying, ‘Whoever reads the chapter Waqi’ah never faces poverty’.”

Avrupa Niye İlerledi?

Son bölüm olan Zeyl’de Bediüzzaman Hazretleri, Müslümanların geri kalışını İslâmiyet’in bir kusuru gibi göstermeye çalışanlara farklı bir cevap vermektedir. Bu İslâmiyet’ten soğutma meselesinin aslında, İslâm dünyasında yaygın olduğunu o zaman yazılan kitaplardan da anlıyoruz. Mesela Sünûhât’ın yazıldığı tarihlerde, Âzerbeycan’da yazılan “Ali ile Nino” isimli romanda da Gürcü kızı Nino, Âzeri Kurban Ali’ye “Madem İslâmiyet son ve mükemmel din ise, niçin Müslümanlar geri kalmışlar?” diye sorar.

Üstad, bu cevabında, Avrupa devletlerinin ilerlemesinin iki mühim sebebini açıklamaktadır. Birinci sebepte, Avrupa’nın iklimi, mutedil soğukluğu, demir madenine sahip oluşu, nüfusunun çokluğu, deniz ve nehirler itibariyle nakil imkanları, dolayısı ile münasebetlerin yoğunluğu ele alınarak, bütün bunlardan neticeler çıkarılmaktadır.

Toprak az, nüfus çoksa, insanlar sanata, tekniğe ve ticarete yöneleceklerdir. Birkaç sene önce, bir açık hava müzesi olan iki yüz sene önceki bir Belçika köyünde gördüğüm şeyler beni şaşırtmıştı. Müzedeki yün tarakları bile, şu gün bizim köylerimizde bulunmamaktadır. Ocaklarında ateş üzerine koydukları tencerelerle ilgili uyguladıkları basit teknikler, yayığa benzer şeyler için hazırlanan alet ve düzenekler, bugün için bile bize göre çok üst seviyede. Yel değirmenleri için yapılanlar da öyle. Belli ki, teknolojiye ait adımlar çok önceden ciddi şekilde atılmıştı.

Demir madeninin Avrupa’da bol miktarda bulunması da bugünkü sanayi açısından çok mühimdir. Aslında bugünkü Avrupa birliğinin temeli,demir ve çelik birliğidir.

İklimin insan üzerindeki tesiri mühimdir. Soğuk iklimlerde yaşayanlar, soğuk tabiatlıdır. Bir şeyi geç kabullenirler ve çok geç bırakırlar. Onun için medeniyeti; teknik ve teknolojiyi hemen bırakmazlar. Devletlerini ilim üzere kurduklarından, şehirleşme ve diğer mevzularda ortaya koydukları güzel prensipleri hiç bozmadan devam ettirmektedirler.

Deniz nakliyatının sürat ve çokluğu, aralarındaki münasebetleri hızlandırmış. Birbirlerinin fikir ve çalışmalarından faydalanmışlardır. Bu ortak çalışma, fen ve teknikte ilerlemeyi beraberince getirmiştir.

Rekabet duygusu kaliteli iş yapmaya sevk etmiş...

Üstünlüklerinin ikinci mühim sebebi, bir dayanma noktasına sahip olmalarıdır. Arşimed’in sözü, onlardaki bu özelliği çok güzel anlatmaktadır. “Bana bir dayanma noktası gösteriniz, dünyayı yerinden oynatayım!.” Müthiş bir söz!..

Avrupa medeniyeti, psikolojik yönden onlara bir ümit ve moral kaynağı olmuş. Bizi de, içimize bir kanser gibi atılan ümitsizlik mahvetmiş, dayanma noktalarımızı bitirmiştir.

Hâlbuki, durum bize gösterildiği gibi değildir. Onlarınki, cilalanmış cam ise, bizimki eşsiz elmastır. Yalnız, elimizde tutamadığımız için yere düşüp biraz toz ve toprağa karışmış. Sadece silip boynumuza veya başımızdaki taca takacağız, o kadar. Bir anda herşeyin değiştiğini göreceğiz inşaallah.

Evet kendimize, özümüze, kökümüze dönelim yeter...

Birkaç Vecize

Merak, ilmin hocasıdır.

Bir şey öğretmek istiyorsak, önce merak duygusunu tahrik etmeliyiz. Öğrencimiz o zaman meseleyi daha iyi öğrenir.

***

Sıkıntı, sefâhetin muallimidir.

İnsanlar iç sıkıntısını gidermek için, eğlenceye, kumara ve benzeri sefâhetlere dalarlar. İç sıkıntısı, kalbin tatminsizliğinden, hatta inanç zayıflığından ileri gelir.

***

Hıristiyanlığın malı olmayan medeniyeti ona mâl etmek, İslâmiyetin düşmanı olan geriliği ona dost göstermek, feleğin ters dönmesine delildir.

***

Ben zannederim ki, bu milletin perişaniyetine, fazla cehâletten ziyade, kalp nuru ile beraber olmayan bereketsiz fazla zekâ tesir etmiştir. Bence en müthiş maraz asâbiliktir. Zira her şeyi haddinden geçirmekle aksü’l-amel yaptırır (tersine teptirir).

Rüya'da Bir Hitabe'den

Dünyeviler meclisinde, “Dinsizlik meydan alıyor. Din adına meydana çıkmak lâzım.” diyenlere verdiği cevap da ufuk açıcıdır. Millî ve dinî duygularımızı, kendi emellerine ulaşmak için kullanmak isteyen ve bizleri, yükselecekleri hedefler için, sadece üzerine basılacak bir merdiven basamağı gibi görenlere karşı da ikazlarda bulunmaktadır. Dini ve Kur’an’ı kendi emelleri için kullananların, İslâmiyet’e yapacakları kötülükleri; kuvvetli hasmı karşısında yiyeceği darbelerden kurtulmak için Kur’an’ı kendisine siper yapanların kötü durumlarına benzetmek suretiyle anlatmaktadır. Siyasetin eli, her zaman mukaddeslerimizden uzak tutulmalıdır. Onları kendi zaaf ve zayıflıkları sebebiyle, yere düşürmeye hiç kimsenin hakkı yoktur. Onlar, hep yukarıda ve nefislerimizin kusur ve kirli arzularından çok yükseklerde durmalı ve tutulmalıdır.

***
Bediüzzaman Hazretleri; arzu ve hevesini fikir suretinde görenlerin durumuna uygun bir misal verir: Birinci Dünya Savaşı’nda “Biz bu savaşa niye girdik? Müslümanlar mağlûp olacak.” diyen birisinin, sonunda “Ben size dememiş miydim?” diyebilmesi için mağlûbiyetimizi arzuladığını ele alarak, meseleyi izah etmektedir.

Aslında, bu kişi, işin başında neticeye dair endişeye kapılmış ve bu yüzden böyle demiş olabilir. Ama, sonra mağlûp olmamamız için gidip şehit olmak dahil, elinden gelen herşeyi yapması ve “Aman Allah’ım ne olur, benim düşüncemi doğru çıkarma!” diye dua etmesi gerekirdi. Ama kim bilir, bizi savaşa sokan İttihatçılara mı, onlardan bazılarına mı bir husumeti vardı bilinmez. İşte böyle hislerle bir şey arzuluyor, bunu tahakkuk ettirenleri alkışlıyor, bize vurduğu darbelerden de zevk alıyor! Bu nasıl insanlıktır!..

***
Rüya hacda sükût etti. Çünkü, haccın ve ondaki hikmetin ihmali, musibeti değil, gazap ve kahrı celbetti. Cezası da keffâretü’z-zünûp değil, kessâretü’z-zünûb oldu (günahları kat kat artırdı). Haccın bilhassa tanışma ile, fikir birliğini, yardımlaşma ile teşrik-i mesâiyi tazammun eden içindeki İslâmın yüce siyasetinin ve geniş içtimaî faydaların ihmâlidir ki, düşmana milyonlarla Müslümanı, İslâm aleyhinde kullanma zemini hazırlamıştır.

İşte Hind, düşman zannederek, halbuki pederini öldürmüş, başında oturmuş bağırıyor.

İşte Tatar, Kafkas, öldürülmesine yardım ettiği şahıs, bîçare valideleri olduğunu “Ba’de harabi’l-Basra” (Basra harap olduktan, yani iş işten geçtikten sonra) anlıyor. Ayak ucunda ağlıyorlar.

İşte Arap, yanlışlıkla kahraman kardeşini öldürüp, hayretinden ağlamayı da bilmiyor.

İşte Afrika, birâderini tanımayarak öldürdü, şimdi vâveyla ediyor.

İşte Âlem-i İslâm, bayraktar oğlunun gafletle bilmeyerek öldürülmesine yardım etti, vâlide gibi saçlarını çekip âh u fizâr ediyor.

Milyonlarla ehl-i İslâm, hayr-ı mahz (tamamen hayır) olan hac seferine yolculuğa hazırlanmak yerine, şerr-i mahz olan düşman bayrağı altında dünyada uzun seyahatler ettirildi. Bütün bunlardan ibret alınız...

***
“Rüyada Bir Hitabe”de, Birinci Dünya Savaşı’nda Müslümanların başına gelen bu mağlûbiyet musibetinin sebebi sorulmuştu. Musibet, günahlara kefarettir. Onun için, orada meselenin kefaret yönü anlatılmıştı. Hâlbuki, bazı günahlar gazap-ı İlâhi’yi celbeder. Gazap ise günahlara kefaret değil; bilâkis günahların çoğalmasına sebeptir. Namaz, oruç ve zekatın terki musibeti celbetmiştir, ama hac ibadetinin terki gazabı celbetmiştir. Haccın iki yönü, vardır: Bir yönü, şahsın manevî terakkisi ile ilgilidir. İnsan hac atmosferinde bir velilik kazanabilir. İkinci yönü içtimaî tarafıdır ki, İslâm cemaati ve İslâm dünyası ile ilgilidir. Bu yönüyle, hac büyük bir İslâmî kongredir. Müslümanlar, hacda kardeşçe bütün meselelerini görüşmeli, “Dünya nereye gidiyor?”, “Müslümanlara düşen nedir?” gibi meseleleri görüşerek bir vaziyet almalıdırlar. İşte; hacdaki İslâm’ın bu engin ve derin siyaseti yerine getirilmediği için, gazap ve kahır kendini göstermiş, İslâm düşmanları, Müslümanları yine Müslümanlar aleyhine kullanmışlardır. Başta İngilizler olmak üzere Avrupalılar ve Ruslar “Biz halifenizle beraber aynı safta savaşıyoruz.” diyerek Dünyadan habersiz sömürge Müslümanlarını, gafil ve dünyadan habersiz olan bu güruhu, Osmanlı Devleti aleyhine savaştırmışlardır. Bazıları Çanakkale’de, bazıları İstanbul’da ezanları duyunca meseleyi anlayabilmiştir. Ama, artık iş işten çoktan geçmiştir. Hâlbuki, her sene hac mevsiminde bunlar konuşulsaydı, kim kiminle savaştığı, Müslüman halklara bildirilseydi, herhalde bu kadar kolay kandırılmaları mümkün olmazdı...”

Şûra

Osmanlı Devleti’nin diğer dünya devletlerinden çok farklı bir tarafı vardır. Osmanlı padişahları Yavuz Sultan Selim’den itibaren halife olmuşlardır. Yani iki yönleri vardır: Osmanlı’nın hâkim olduğu topraklarda sultan olmakla beraber, onların dışındaki âlem-i İslâm topraklarının ve insanlarının da halifesidirler. Bu sebeple 30 milyonun sultanı olan bir padişah aynı zamanda 300 milyonun da halifesidir.

Padişahların saltanat yönünü sadaret, yani sadrazamlık temsil eder; halifelik yönünü de şeyhülislâmlık temsil eder. 30 milyonu temsil eden sadrazamlık, üç mühim şûrâya ayrıldığı halde yeterli olmamaktadır. 300 milyonu temsil eden şeyhülislâmlık için, hiç şûrâya dayanmayan, tek başına bir Şeyhülislamlığın yeterli olması mümkün müdür? Hem meseleler çoğalmış, yepyeni problemler ortaya çıkmıştır. Bütün bu yeni durumlar karşısında Müslümanların ve Müslümanlığın bir şey söylemesi gerekmektedir. Sosyalizm, işçi konuları, bankacılık, emeklilik ve sigorta gibi bütün dünyanın kabullendiği bazı hususlarda, Osmanlı Devletin’in de bunları kabul etmesi için büyük devletlerden baskılar da bulunmaktaydı. Bu durumda tek başına bir Şeyhülislam ne kadar dayanabilir ve nasıl bir çözüm üretebilir? Mutlaka İslam dünyasından seçme ulemanın da içlerinde bulunacağı problemleri çözecek şûrâların kurulması gerekmektedir.

Üstad’ın bu teklifi aslında çok önemlidir. Ama maalesef gerçekleştirilememiştir.

Hatta 1789 Büyük Fransız İhtilâli’nden sonra bütün dünyaya yayılan hürriyet, adalet ve müsâvat gibi kavramlar her yerde tesirini hissettirmiştir. Arkasından sosyal haklar ve sosyalizm düşüncesi dünyayı sarmaya başlamıştır. Rusya’da ve Çin’de komünizme varıp dayanan bu ideolojilere karşı, tâ baştan İslam dünyası bir görüş ortaya koyamamıştır. Halbuki mazlum ve mağdur kalabalıkları hedefleyen bir ideolojiye dönüşen bu anlayışa karşı, bir şey denmesi gerekiyordu. Zira daha sonra Orta Doğu, Afrika, Filipinler ve oralarda bulunan Müslüman toplumlar, inançları ve sosyal hakları konusunda ikilem yaşadılar.

Sadece bunlar değil, anne karnındaki beyin gibi hassas organları özürlü ceninlerin durumları ne olacak? Ve benzeri sorular, yani eski dönemlerde içtihad veya fetva konusu olmamış durumlar hakkında artık şahıslardan çok encümen-i dânişlerin karar vermesi gerekmektedir.

İşte, tâ 1920 senesinde, bütün bunlar için tedbir alınmasını söyleyen Bediüzzaman Hazretleri çözüm olarak tekliflerini göstermiştir.

Kur'an Hükümleri ve Müctehidlerin İctihadı

Üstad bu bölümde, İslam dünyasındaki Müslümanların Kur’anî hükümlere karşı gösterdikleri tembellik ve ihmalin en mühim sebebinin, Kur’an’ın zarurî hükümleri ile müçtehidlerin içtihadını bir birbirine karıştırmaları olduğunu söylüyor. Çünkü, bir söz ve hüküm karşısında insanların farklı tepki vermelerinin sebebi söyleyene göre değişir. Yani o sözü, kim söylemiş, hangi makamda söylemiş, bu çok mühimdir. Er söylemişse tesiri başkadır, komutan söylemişse başkadır. Dinî mevzularda ise, müçtehidin içtihadına bağlı olarak bir hüküm ortaya koyması başkadır, bizzat Cenab-ı Hakk’ın Kur’an’da emrini açıkca beyan etmesi başkadır. Me’hazin kutsiyeti çok mühimdir. Evet hüküm, Arş-ı Âzam’dan gelen mukaddes bir hüküm ise, vicdanlar derhal harekete geçer...

Ama, maalesef insanların çoğu, mezhep imamlarının görüşleriyle Kur’an’ın emirlerini ayırt edemeyecek durumda olduğu için, o mezhebin âlimlerinin yazdıkları kitaplardaki emir ve hükümleri iç içe girmiş olarak buluyorlar. Hâlbuki, bütün mezheplerde, zaten yüzde doksan Kur’an’ın hükümleri hâkimdir. Yüzde on içtihadî cüzî meseleler vardır. Ama kitaplardaki bilgilerin hepsini de kendi mezhep imam ve müçtehidlerinin olduğunu zanneden insanlar, tavırlarını da ona göre belirlerler. Hâlbuki yüzde doksan hükümler Kur’an’ın, yani Allah’ın emirleridir.

Ölüden Diriyi Çıkarır, Diriden de Ölüyü

“(Allah), ölüden diriyi çıkarır, diriden de ölüyü. ” (Rum, 19)

Pek çok küllî düsturları ve bir kısım ekserî düsturları tazammun eder (içine alır). Ferde, cemaate, nev’e mesleğe şâmildir. Yalnız ekserî düsturların mâsadakâtından (mânayı tasdik eden ve mefhumun şümûlüne giren fertlerinden) bir-iki misâl zikredeceğiz:

Lâkayt Emevîlik, nihayet Sünnet’e, Cemaate; salabetli Alevîlik, nihâyet Râfızîlik’e dayandı. Hem zâlime karşı miskinliği esas tutan Hıristiyanlık, nihayet tecellüdde (celâdetli, şecaatli bir halde); cebbarlığa ve zâlime karşı cihadı ve izzet-i nefsi esas tutan İslâmiyet, -eyvah!- miskinlikte karar kıldı.

Hem başlangıcı, taassub derecesinde azîmet olsa, nihayeti müsâhaleye (kolaylık göstermeye); ruhsata taraftarsa (bu sefer) nihayeti salâbete (sağlam bir anlayışa) müncer olan (neticelenen) bir kısım Hanbelî ve Hanefî gibi...

Hatta en garibi, bir kısım mutaassıplar mesleklerinin zıddına olarak, küffara karşı müsamaha ve dostluk; (ama) lâkayt Jön Türkler husumet ve salâbet taraftarı çıktılar. Güya Hürriyet’in başındaki mevkilerini becâyiş ettiler (yer değiştirdiler).

İki âlim, bazen nâkısın oğlu kâmil, kâmilin oğlu nâkıs oluyor. Güya iştihâsının geri kalan şevki, miras olarak evlada geçiyor. Öteki (âlim baba, ilim şevkini) tamamen kullanıp ihtiyacını tatmin ettiğinden, evladında ilme karşı açlık hissini uyandırmıyor. Şu misallerdeki düsturun sırrı şudur:

İnsanlarda yenilenme meyli var. Halef (sonradan gelen), selefi (önceden geçeni) kâmil görse, ziyade eylemese; meylinin tatminini başka bir tarzda arar, bazen aksülâmel yapar.

***
Bu bölümden anlıyoruz ki, Kur’an âyetlerinde küllî düstûrlar da var, ekserî düstûrlar da var. İşte, bu âyette ifade edildiği gibi, Cenab-ı Hak, küllî düstûr olarak, hayat alâmeti ve canlılığı bulunmayan, su, hava ve topraktaki maddelerden canlı vücutları çıkarıp yaratıyor. Âhirette de bütün ölmüş cesetleri diriltecektir...

Ekserî düstûr olarak da, (yani yüzde yüz değil, çoğu kere ) başlangıçta gevşek bir tutum içinde bulunanlardan, daha sonra çok sağlam anlayışta bir topluluğu çıkarabiliyor. Temelde; “Bir yanağına vurana öbür yanağını çevir.” diyen Hıristiyanlar, dünyayı işgal edip büyük bir kütle ve kitleyi sömürgeleri altına aldılar. Bazen halk deyişi ile “âlimden zâlim, zâlimden de âlim” doğabiliyor. Yakın geçmişimizde bile siyasî koalisyonlarda benzer şeyler görülmüştür. Bazen hayır gibi görünen şeyden şer; şer gibi görünen şeyden de hayır çıkabilir. Kur’an âyetleri bu hususlara işaret eder. Kehf suresinde geçen Hz. Musa ve Hızır kıssasında da benzer durumlar mevcuttur...