The Problem of Historical Truth

If we are to learn from the past, does the account of it have to be true? One would like to think so. Otherwise you might be preparing for the wrong battle. There you are, geared up for mountains, and instead you find swamps. You've done a bunch of reading, trying to understand the terrain you are about to enter, only to find it useless. The books must have been written by crazy people. You are upset and confused. Surely there must be some reliable, objective account of the past. How are you supposed to prepare for the possibilities of the future if you can't trust the accuracy of the reports on anything that has come before?

**
Finding truth in history is about understanding that this truth is not absolute. In this sense, truth is based on perspective. The perspective of the person who captured it and the person interpreting it. And the perspective of the translators and editors and primary sources. We don't get to be invisible observers of moments in the past, and we don't get to go into other minds. The best we can do is keep our eyes open and keep our biases in check. And what history can teach us is found not just in the moments it tries to describe, but also in what we choose to look at and how we choose to represent it.

via Farnam Street 

The Destruction of Mecca

By ZIAUDDIN SARDAR  SEPT. 30, 2014 Guardian

WHEN Malcolm X visited Mecca in 1964, he was enchanted. He found the city “as ancient as time itself,” and wrote that the partly constructed extension to the Sacred Mosque “will surpass the architectural beauty of India’s Taj Mahal.”

Fifty years on, no one could possibly describe Mecca as ancient, or associate beauty with Islam’s holiest city. Pilgrims performing the hajj this week will search in vain for Mecca’s history.

The dominant architectural site in the city is not the Sacred Mosque, where the Kaaba, the symbolic focus of Muslims everywhere, is. It is the obnoxious Makkah Royal Clock Tower hotel, which, at 1,972 feet, is among the world’s tallest buildings. It is part of a mammoth development of skyscrapers that includes luxury shopping malls and hotels catering to the superrich. The skyline is no longer dominated by the rugged outline of encircling peaks. Ancient mountains have been flattened. The city is now surrounded by the brutalism of rectangular steel and concrete structures — an amalgam of Disneyland and Las Vegas.

The “guardians” of the Holy City, the rulers of Saudi Arabia and the clerics, have a deep hatred of history. They want everything to look brand-new. Meanwhile, the sites are expanding to accommodate the rising number of pilgrims, up to almost three million today from 200,000 in the 1960s.

The initial phase of Mecca’s destruction began in the mid-1970s, and I was there to witness it. Innumerable ancient buildings, including the Bilal mosque, dating from the time of the Prophet Muhammad, were bulldozed. The old Ottoman houses, with their elegant mashrabiyas — latticework windows — and elaborately carved doors, were replaced with hideous modern ones. Within a few years, Mecca was transformed into a “modern” city with large multilane roads, spaghetti junctions, gaudy hotels and shopping malls.

The few remaining buildings and sites of religious and cultural significance were erased more recently. The Makkah Royal Clock Tower, completed in 2012, was built on the graves of an estimated 400 sites of cultural and historical significance, including the city’s few remaining millennium-old buildings. Bulldozers arrived in the middle of the night, displacing families that had lived there for centuries. The complex stands on top of Ajyad Fortress, built around 1780, to protect Mecca from bandits and invaders. The house of Khadijah, the first wife of the Prophet Muhammad, has been turned into a block of toilets. The Makkah Hilton is built over the house of Abu Bakr, the closest companion of the prophet and the first caliph.

Apart from the Kaaba itself, only the inner core of the Sacred Mosque retains a fragment of history. It consists of intricately carved marble columns, adorned with calligraphy of the names of the prophet’s companions. Built by a succession of Ottoman sultans, the columns date from the early 16th century. And yet plans are afoot to demolish them, along with the whole of the interior of the Sacred Mosque, and to replace it with an ultramodern doughnut-shaped building.

The only other building of religious significance in the city is the house where the Prophet Muhammad lived. During most of the Saudi era it was used first as a cattle market, then turned into a library, which is not open to the people. But even this is too much for the radical Saudi clerics who have repeatedly called for its demolition. The clerics fear that, once inside, pilgrims would pray to the prophet, rather than to God — an unpardonable sin. It is only a matter of time before it is razed and turned, probably, into a parking lot.

The cultural devastation of Mecca has radically transformed the city. Unlike Baghdad, Damascus and Cairo, Mecca was never a great intellectual and cultural center of Islam. But it was always a pluralistic city where debate among different Muslim sects and schools of thought was not unusual. Now it has been reduced to a monolithic religious entity where only one, ahistoric, literal interpretation of Islam is permitted, and where all other sects, outside of the Salafist brand of Saudi Islam, are regarded as false. Indeed, zealots frequently threaten pilgrims of different sects. Last year, a group of Shiite pilgrims from Michigan were attacked with knives by extremists, and in August, a coalition of American Muslim groups wrote to the State Department asking for protection during this year’s hajj.

The erasure of Meccan history has had a tremendous impact on the hajj itself. The word “hajj” means effort. It is through the effort of traveling to Mecca, walking from one ritual site to another, finding and engaging with people from different cultures and sects, and soaking in the history of Islam that the pilgrims acquired knowledge as well as spiritual fulfillment. Today, hajj is a packaged tour, where you move, tied to your group, from hotel to hotel, and seldom encounter people of different cultures and ethnicities. Drained of history and religious and cultural plurality, hajj is no longer a transforming, once-in-a-lifetime spiritual experience. It has been reduced to a mundane exercise in rituals and shopping.

Mecca is a microcosm of the Muslim world. What happens to and in the city has a profound effect on Muslims everywhere. The spiritual heart of Islam is an ultramodern, monolithic enclave, where difference is not tolerated, history has no meaning, and consumerism is paramount. It is hardly surprising then that literalism, and the murderous interpretations of Islam associated with it, have become so dominant in Muslim lands.

Kitap Tutkusu

“Çoğunlukla bir kitaptan kurtulmak ona sahip olmaktan daha zordur. Kitaplar, sanki asla geri dönemeyeceğimiz bir anın tanıkları gibi, bir ihtiyaç ve unutkanlık anlaşmasıyla tutunurlar insana. Oysa orada kalmaya devam ettikleri sürece onları birbirlerine yamadığımızı zannederiz. Üstlerinde gün, ay ve yıl yazan sayısız kitap gördüm ben; gizli bir takvimi oluşturur her biri. Başkaları ise ödünç vermeden önce adlarını yazarlar ilk sayfaya, teslim edecekleri kişiyi defterlerine kaydedip bir de tarih atarlar yanına. Tıpkı kütüphanedekiler gibi damgalı kitaplar gördüm, yahut içlerine sahiplerinin kartları yerleştirilmiş olanlar. Kimse bir kitap kaybetmek istemez. Bir daha okumayacak olsak da başlığında eski, belki de kaybolmuş bir duyguyu taşıyan bir kitabı kaybetmektense bir yüzük, saat veya şemsiye kaybetmeyi yeğleriz.

Nihayetinde, kütüphanenin boyutu önemlidir. Bedbaht bahaneler ve sahte mütevazılıklarla sergilenirler gözler önüne, serilmiş devasa bir beyin misali. Sırf ziyaretçilerinin kütüphane raflarındaki kitaplara hayran hayran bakabilmeleri için mutfakta kahve hazırlama işini kasten uzatan bir filoloji profesörü tanıdım. Mevzunun tamamlandığını düşündüğü an elinde tepsi ve yüzünde tatminkâr bir gülümseme ile girerdi salona.

Biz okurlar, sadece eğlence amaçlı olsa bile, arkadaşlarımızın kütüphanesini gözleriz. Bazen sahip olmadığımız ama okumak istediğimiz bir kitabı bulmak için yaparız bunu, bazense karşımızdaki hayvanın ne ile beslendiğini öğrenmek için. Bir meslektaşımızla salonda otururken odadan şöyle bir çıkar ve döndüğümüzde onu kitaplarımızı koklarken buluruz.”

Kitap Sayfalarındaki Patikalar

“Bana Carlos’un iki aydır 19. yüzyıl Fransız yazarlarını mum ışığında okumak gibi bir alışkanlık edindiğini söylemişlerdi; bunun için gümüş bir şamdan kullanıyordu. Bir süre önce bu konuyu konuşmuştuk, çünkü ben de Goethe’yi Wagner operası dinleyerek ya da Baudelaire’i Debussy eşliğinde okumayı severim. Bu, yolculuğun bir parçasıdır ve sizi temin ederim alınan haz, her anlamda, en üst düzeydedir. Belki alçak sesle bir şey okurken harfleri algılanamaz bir frekansta yaydığımızın farkındasınızdır. Oysa sesi susturmuyoruz. Ses orada, kısık ama mevcut; asla namevcut değil. Bir enstrümanın partisyonu gibi takip eder hattı ve sizi temin ederim, görme duyusu kadar temeldir. Bu, bir tim, kelimeleri ve cümleleri saran bir melodi yaratır, haliyle de buna bir de çok yüksek sesli olmayan bir müzik eklendiğinde kulak zarının derinliklerinde, konuşmacıların ve kendi sesinizin arasında ahenkli bir kontrpuan oluşur. Belli bir desibeli geçerse şayet, müzik bireyin sesini örter ve metnin sesini öldürür. Sadece bununla da kalmaz, okuru üçkâğıda da getirir. İyi bir konserin eşlik ettiği kötü bir nesir, olduğundan çok daha iyi tınlayabilir.

Elektriğin icadından önce yazılan eserleri mum ışığında okumanın esprisini yapardık. Gereksiz bir antikalık gibi gelebilir kulağa, fakat bir yağlıboya resme mum ışığında baktığınızda, ne kadar iyi aydınlatılırsa aydınlatılsın, resmin normalde olduğundan çok daha farklı bir hal aldığını görürsünüz. Pigmentlerden yansıyan ışıkla, yağla ve resmin bulunduğu odayla bir ilgisi olmasa da baktığınız tablonun yeni bir tabloya dönüştüğünü, gölgelerin hayat bulduğunu söyleyebilirim. Boşluklar genişler ve kişi ortaya çıkan bu yeni boyutun içine girer.

Kimi kitaplarda da benzer bir durum oluşur çünkü bir sayfa da aslında çetin bir çizimdir. Kendi ritim ve kompozisyon kuralları dâhilinde ünlü harflerden ünsüzlere doğru akarak, seçilen fonta, kenar boşluğuna, kullanılan kâğıdın kalınlığına, sayfa numaraları sağda veya ortada oluşuna göre ve bunlar gibi sonsuz ayrıntı sonucu ortaya çıkan küçük figürlerin ve satırların oyunuyla harika bir nesne meydana gelir. Baskı ne kadar yeni ve kâğıt ne kadar beyaz olursa olsun, mum ışığında, ona muazzam bir albeniyle değer ve nüans katan bir bakır küfüne boyanır sayfa. Ve patikalar nasıl da bir hazza dönüşür ama...”

“Ne patikası?” diye sordum, huzursuzca; doğru duyup duymadığımdan emin değildim.

“Bakın, bu eski bir tartışma konusudur. Kimse asıl olay yazarın yeteneğinde mi yoksa baskının güzelliğinde mi, tam emin olamaz. Farklı görüşler vardır fakat pek çok okurun kitabın iyi ve okunmaya değer olup olmadığını anlaması için patikalara bakması yeterlidir.”

Delgado kütüphanesine gitti ve Eugénie Grandet’nin eski bir baskısını alıp bana verdi. Benden kitabı açmamı ve herhangi bir sayfada, kelimelerin arasında yatay ya da dikey yollar bulmamı istedi. İşin aslı satır satır uzayan, paragraflarla kesişen, zaman zaman yanda kesilen ve soldan sağa, sağdan sola ya da serbest düşüş şeklinde çapraz bir gidişat tutturan uzun yollar buldum.

“Cümle diziliminde belli bir ritmi olmayan bir yazar bunu başaramaz. Şayet tek bir cümlede dörtten fazla hecesi olan iki ya da üç sözcükle dili bozarsa, yolu ve muhakkak ki ritmi de bozmuş olur. Sayfada o yolu arar durursunuz ama bulamazsınız. Fazla ufak ya da fazla büyük, özensiz bir baskı gözün, gizliden gizliye diyelim, takip ettiği bu figürleri de bozar.

Brauer bunun yazara, daha doğrusu onun üslubuna, hiyerarşisine bağlı olduğunu düşünmeye meyilliydi fakat ben bundan pek emin değilim.”

Patikaların her sayfada yinelendiğini ve tuhaf figürler oluşturduğunu gördükten sonra etkilenmiş bir şekilde kitabı ona verdim.”

Kağıt Ev

“Yıllar boyunca kitapların masa bacağı yahut üst üste dizilip üstlerine bir örtü serilerek komodin işlevi gördüklerine tanık oldum; pek çok sözlük asıl amaçları için kullanıldığından daha çok, ütü ve düzleştirici olarak kullanılmıştır ve hiç de az değildir içlerinde mektuplar, banknotlar ve sırlar saklayan, raflara gizlenmiş kitapların sayısı, insanlar kitapların kaderlerini de değiştirir.

Bir vazo, bir kahve makinesi yahut bir televizyon bir kitaptan çok daha önce eskir yahut kırılıp bozulur. Bir kitap, sahibi onu parçalamak, sayfalarını yırtmak, ateşe atmak istemediği sürece işlevini yitirmez. Arjantin’deki son askerî diktatörlük döneminde pek çok insan kitaplarını tuvaletlerde, banyolarda yaktı veya bahçelere gömdü. Adları kötüye çıkan ciltler, tehlike oluşturmaya başlamıştı. Kitaplar ve kendi hayatları arasında bir seçim yapmak zorunda kalan Arjantinliler kitaplarının cellatları olmayı seçtiler.

Uzun uzun çalışılan, tartışılan kitaplar, insanların içinde tutkular uyandıran, vazgeçilemez vaatler sunan ve eski dostlarından ayrı kalan kitaplar, havaya saçılan küller halinde göğe yükselmişti.

Ben buna cüret edemedim. Ani ve didik didik bir arama sonucunda bulunacaklarının farkında olduğum halde dergileri büküp büküp duş perdesi borusunun içine soktum, en çok korkulan kitapları dolapların, kitaplığın diplerine sakladım. Kitaplar bir yığın insanı suçlu durumuna düşürmüş, onların hayatlarını mahvetmişti.”

Gelenekler Müslümanlığa Mal Edilemez

“Bazı iktisatçılar, kadının üretim sürecine katılmasıyla kalkınma arasında bir ilişki kuruyorlar?”

“Kadının fiziki yanı dikkate alınıp, hususi durumları korunduktan sonra hayatın bazı sahalarına katkıda bulunması İslâm’da yasaklanmamıştır. Zaten kadın, hayatın her diliminde kendine göre katkılarda bulunmuştur da... Meselâ, savaşlara katılması caiz görülmüş, okuması, eğitim görmesi tasvip, tercih ve teşvik edilmişti. Öyle ki, saadet asrında Hz. Âişe, Hz. Hafsa ve Hz. Ümmü Seleme, sahabe fukahasının (fıkıh bilginleri) ve müçtehitlerinin arasında yer almaktaydı; hatta peygamber hanesindeki kadınlar, dinî öğrenme adına bir yönüyle erkeklerin bile müracaat kaynağıydılar.

Tabiinden (sahabeden sonraki kuşak) birçok kimse Efen­di­miz’in eşlerine müracaat ederlerdi. Bu durum onlarla da sınırlı kalmamış, sonraki dönemlerde de bazı ehliyetli kadınlar pek çok­larına muallime olmaya devam etmişlerdir. Yani, Müs­lü­man­lıkta kadının hayatını kısıtlama ve hareket alanını daraltma söz konusu değil. Bugün için olumsuz görülen noktalar, yaşandığı dönemin şartları ve o zamanki devletlerin uygulamaları dikkate alınarak değerlendirilmelidir.

Ayrıca bazı bölge ve toplumlarda Müslüman olmadan önceki adet ve geleneklerin Müslüman olduktan sonra da devam etmesi de göz önünde bulundurulmalı. Bunların da İslâm’a fatura edilmesi doğru olmaz. Önemli olan, kadının fiziki durumunun ve özel hallerinin dikkate alınarak düşünülmesidir; meselâ, ağır maden işlerinden çalışmalı mıdır, erkeklerde olduğu gibi mecburi askerlik takdir edilmeli midir? Ağır silah eğitiminden geçmeli midir gibi. Bunların yapılmasında zaruret görülüyorsa ona da kimsenin bir şey demeyeceği kanaatindeyim.”

**
“İslâmî geleneğe göre kadının rolü annelikten mi ibarettir?” 

“Hayır değildir. Anneliğin müstesna yeri mahfuz, kadın mevzuundaki genel mülâhazalarımız onların hususi halleri gözetilerek askerlik, hekimlik, hâkimlik ve cumhurbaşkanlığı da dâhil her rolü üstlenebilmesi için imkân tanınması istikametindedir. Nitekim tarih boyunca Müslüman kadınlar hayatın her diliminde kendine göre katkıda bulunmuşlardır.

Saadet asrında Hz. Âişe başta olmak üzere, Hz. Hafsa ve Hz. Ümmü Seleme, fukaha ve müçtehitler arasında yer almaktaydı ve onlara erkekler müracaat ediyordu. Bu misaller dikkate alındığında İslâm’da esasen kadının hayatını kısıtlama ve hareket alanını daraltmanın söz konusu olmadığı anlaşılır. Bugün maalesef bazı yerlerde İslâmî kaynakların yanlış yorumlanmasına bağlı olarak kadınların içtimai hayattan tecrit edilmesi serişte edilerek Müslümanlık aleyhine dünya çapında propaganda yapıldı.”

Bir inanç ve hayat tarzı empoze edilemez

“İslâm’ın özü şu prensiplerden oluşmaktadır: Herkesi kendi konumunda kabul etmek; kanun önünde herkesin eşit vatandaşlar olarak hak ve özgürlükleri, başkalarının hak ve özgürlüklerine tecavüz etmemek kaydıyla yaşayabilmesini temin etmek; belli bir inanç sistemi veya hayat tarzını politik yollarla empoze etmemek ve hiç kimseyi etnik, kültürel, dinî ve benzeri sebeplerle hor ve hakir görüp ayrımcılığa tabi tutmamak… Müslü­man­lıkta inanç hürriyeti esastır. Burada İslâm tarihinden bir misal meseleyi daha açık anlatmaya yardımcı olabilir. Pey­gam­ber Efendimiz (a.s) Mekke’den Medine’ye hicret ettiklerinde, Medine’de Araplar’ın yanı sıra Yahudi kabileleri ve az sayıda Hıristiyan da vardı. Yahudiler ve Hıristiyanlar, kitap ehli yani ilahi bir din ve kitaba sahip oldukları için müşrik Araplar onlara saygı gösterirlerdi.

Bu Araplar içinde bilhassa çocukları yaşamayan kadınlar veya aileler, çocukları yaşarsa onları Yahudi veya Hıristiyan yapacaklarını nezreder, söz verirlerdi. Peygamber Efendimiz Medine’ye hicret ettiklerinde bu şekilde Yahudi veya Hıristiyan olmuş Araplar vardı. Bunların babaları, anneleri Müslüman olunca bu çocuklarını da Müslüman olmaları için zorlamaya kalktılar. Bunun üzerine, dinde zorlama olmayacağı, dinin ilahi bir teklif olup, insanların onu kendi hür iradeleriyle kabul ve reddetmeleri gerektiğini ifade eden âyet indi ve bahis mevzuu Arapları çocuklarına zor uygulamaktan men etti.  Tarih boyunca görülen farklı uygulamalar kendi tarihsellikleri içinde ele alınmalı, her hâdise kendi siyasî, sosyal ve ekonomik şartları ve konumu içinde değerlendirilmelidir…

Çoğulculuk ve ötekini kabul etmek, hukuk önünde insan olarak eşitlik, dilediği inanca sahip olmak ve o inancı yaşamak, eğitim ve öğretimini yapmak ve benzeri şeyler zaten İslâmî prensiplerdir. Bu prensipler başkalarının hakkına tecavüz etmemek kaydıyla geçerlidir. Kur’an-ı Kerim’de ilk bakışta bu prensiplere ters gibi görünen bazı âyetlerin nüzul sebebi, siyak ve sibak bütünlüğü içinde ele alındığında, bu âyetlerin oturmuş olduğu temeller anlaşılabilir. Bu konuda söylenebilecek en genel yorum, bu âyetlerin bir genelleme içinde şahısları ve grupları değil, onların tavır ve davranışlarını hedef aldığıdır.

İslâm dini, Hıristiyan’a, Yahudi’ye veya müşrike yönelik muameleleri ve münasebetleri inanç farklılığına göre değil, onların tavır ve davranışlarına göre bina etmiştir. Kur’an-ı Kerim ve sünnet, birlikte yaşama prensiplerini ortaya koymuştur.”  

Zamanın Değişmesiyle Ahkâm Değişir

“Mecelleye giren kaideyle; zamanın değişmesiyle ahkâm değişir. Bir meselenin bu yanı var. Yani değişecek şey var… Os­manlı hukuk sisteminde bu örf, adet, anane hakkında nass bulunmayan hususlarda hatta Efendimiz’den, sahabeden birşey rivayet edilmeyen hususlarda çoğunluk teşkil eder kararnameler vardır… O dönemdeki Şeyhülİslâmlar, büyük İslâm âlimleri tarafından ortaya konmuştur. Bunların içinde temel kaynaklardan neşet etmeyen şeylerin münakaşası yapılabilir.

Evet, ama diğeri öyle örf değildir, anane değildir ve İslâm bunları görmüşse biz başka bir milletten taşımışız sükût etmişizdir. Bunlar her zaman değişebilir. Bu cümleden olarak meselâ kılık-kıyafet. İlle de devr-i risalet penahideki gibi olması gerekmez. O toplumun gelenekleri öyleydi. Düğmesiz cübbeler giyiyorlardı. Göğüsleri açıktı. Bugün bizim giydiğimiz urbalar gibi urbalar yoktu. Bizim giydiğimiz pardisöler, sakolar gibi şeyler yoktu. İsteyen onları taklit edebilir. Bir mahzuru yok. Belki halis niyetiyle mükâfat da alabilir. Fakat bunlar da Müslümanlıktır diye bunları Müslümanlığın içine sokarsınız işi zorlaştırmış, tenfir etmiş olursunuz.

“Bunlara dinin füruatı bile denmez. Usul, temel meseleler şöyle dursun onlara teferru eden detaylar bile denemez zannediyorum onlar hakkında çok abartılı bir hüküm vermiş olursunuz. Bunlar adetlerdir, örflerdir. Hatta denebilir ki bazılarına göre, baştaki sarık bile öyledir. Meselâ sarık Müslümanlar arasında Efendimiz de sarık sarardı, asr-ı saadette de sarılırdı. Çok yaygın olmasına rağmen sarığın, Buhari, Müslim, Tirmizi gibi kitaplarda sarıkla alâkalı birşey yok. Ebu Davud’un Sünen’inde sarıkla alâkalı olan şey Mekke fethinde Efendimiz içeriye girerken Mihver’inin üzerinde sarık vardı. Maslahatı bilemeyiz bunun.

Belki bizim motosiklet binerken başlarımıza taktığımız kasklar gibi bir şeydir, o mülâhazayla yapılmıştır. Ve bazıları öyle olduğunu da söylüyor. Şimdi ille de müslüman olabilmek için bunlar lâzımdır derseniz meseleyi zorlaştırmış olursunuz. Te­fer­ruatı usulün önüne çıkarmış olursunuz. Kaldı ki Kur’an-ı Ke­rim’de Hacc Suresi’ndeki bir âyette buyuruluyor ki, ‘şeaire tazim kalbin takvasındandır.’ Yani Allah’ın büyüklüğü gördüğü şeyleri büyük görmek, kabullenmek, Allah’ın küçük gördüğü, zik­ret­mediği, zikrederken çok önem vermediği şeyleri de kendi çer­çeveleri içinde bırakmak lâzım. Yoksa sahib-i şeriat tarafından çok önemsenmemiş, öne çıkarılmamış meseleyi farzların önüne, imanın önüne çıkarırsanız hatta bu arada devleti meselâ inanmanın önüne çıkarırsanız, devleti ibadet-ü taatın önüne; namaz kılmanın, oruç tutmanın, zekât vermenin, hacca gitmenin, insanca davranmanın, insanları sevmenin, insanlara kucak açmanın önüne çıkarırsanız Allah’ın vazettiği dengeleri bozmuş olursunuz.

Ekolojik dengenin bozulması nasıl bir handikaptır, aynı zamanda insanlar arasında onların hayatlarını tanzimde dinin dengesinin bozulması da böyle bir handikaptır. Bu açıdan füruat, detay diyebileceğimiz meseleleri öne çıkarmak dindeki dengeyi, ahengi bozmak demektir. Buna fırsat verilmemeli. Te­fer­ruat teferruat olarak kalmalı, usul usul olarak benimsenmeli.

Dinin usulü; ‘Lailahe illallah muhammedürresulullah’tır. Dine göre bunu diyeni Ebu Hanife Fıkh-ı Ekber içine sokmuştur. Bu insan cennete girebilir, bitti artık. Hatta bir yönüyle belki Ma­tu­ridi akidesine göre bir yaratıcıya inanma, Eşari akidesine göre peygamber gönderilmemişse, sesi duyurulmamışsa, iyi anlatılmaşsa bu mesele, Allah dilerse, murad buyurursa, bu mahrum insanları da cennete koyar gibi bir enginlikle sunulmuştur. İnsanları mahkûm eden, mahkum edici bir muhakeme şeklinde hü­küm­ler vermektense bence, Allah’ın rahmetinin enginliği açısından meselelere yaklaşmak daha isabetli bir yol olsa gerek İs­lâm’a göre…”


Dini politize etmek, din düşmanlığı kadar zararlı
Demokrasi Henüz Kemâle Ermiş Değildir

Dini politize etmek, din düşmanlığı kadar zararlı

“Müslümanlığın yüzde 98’i ferdin ve ailenin hayatını, toplumun uyabileceği temel ahlâkî ve manevî değerleri ihtiva eder. Sadece yüzde 2’si devlet işleriyle alâkalıdır. Yüzde 98’i görmezlikten gelerek, buna İslâm demeden, siyasetin ön plânda olduğu bir zamanda, mevcut şartların etkisiyle, biraz da kasıtlı olarak yüzde 2’yi Müslümanlık olarak takdim etmek, hem yanlış, hem de yüzde 98’e karşı saygısızlıktır. Türkiye’de herkes o yüzde 98’i yaşayabilir. Yüzde 2’si idareye bakıyorsa, inanmış idareciler de, bu konuda nasıl davranmak gerekiyorsa öyle davranırlar.

Yüzde 98 ki, bunun içinde Allah’a iman, haşre iman, kitaplara iman, peygamberlere iman, meleklere iman, gibi iman esasları; namaz kılmak, zekât vermek, oruç tutmak, hacca gitmek gibi İslâm’ın şartları sonra bütün ahlâkî kaideler girer ve bu ülkede bunların hepsi yapılıyor. Hatta bunun içinde diğer dinlerle müşterek olduğumuz pek çok mesele de var. Bunları her fert veya aile tek başına yaşayabilir ve buna kimse de bir şey demez. Ama kalan yüzde 2’lik kısım daha çok idareyi alâkadar ediyor. İslâm’ı biraz siyasî bir sistem gibi algılayanlara bakarak, yüzde 98’i bırakıp, yüzde 2’yi İslâm olarak sunmak ve sonra siyasî İslâm’dan bahsetmek, İslâm gerçeğine ters düşüyor.

“Siyasî İslâm tabirini, İslâm’ı biraz millî kurtuluş ve bağımsızlık hareketlerine temel yapmak isteyen ve bu açıdan bir dinden çok, bir ideoloji gibi algılayan müslümanlar da kullanmadı. Bu tabiri, daha çok o müslümanların hareketlerine mutlaka bir isim bulmak isteyen Batı medyası veya daha başka çevreler ortaya attılar. Müslümanlar, meseleyi her şeye rağmen yine din veya Şeriat çerçevesi içinde ele aldılar. Onlar da Şeriat’la sözünü ettiğim yüzde 2’yi kasdediyorlarsa, hata yapıyorlar. Şeriat denince yine aynı yüzde 2’yi anlayanlar da hata ediyorlar.

Oysa şurada konuşurken üslûbumun saygılı olması ve asla incitici, kaba ve kırıcı olmaması da Şeriat’ın bir kuralıdır ve Kur’an’da üzerinde hassasiyetle durulur. İnsanlara saygılı olmak, misafire ikramda bulunmak, o kadar ki, Peygamber Efendimiz’in buyurdukları üzere, bir mü’min kardeşimin yüzüne tebessümle bakmak, hatta bir kuyudan su çekip onu susamış bir insana veya hayvana vermek ya da yardım olarak yanındaki insanın kovasına boşaltmak, yollardan yolculara eza veren şeyleri kaldırmak...

Bütün bunlar Şeriat’ın, Din’in gerekleridir. Bunların bütününü bu ülkede yaşıyoruz. Bunları, bir ibadet neşvesi içinde, Din’in emirlerini yerine getirdiğimiz şuuru ve neşvesi içinde yapıyoruz. Dinin asıl görülmesi ve gösterilmesi gereken yanları bunlardır. Çünkü din, bütünüyle güzellikler mecmuasıdır. Ne ki güzeldir, o dindendir; ne ki çirkindir, dinle alâkası yoktur. Pey­gam­ber Efendimiz, “Ben, güzel ahlâkı tamamlamak üzere gönderildim” buyurmuştur. Kur’an-ı Kerim’de O’na, ‘Sen çok güzel, çok büyük bir ahlâk üzerindesin. Seni, bütün varlıklar için rahmet olarak gönderdik’ diye hitap edilir. Din bu iken, bazılarının yanlışlarına bakarak ve biraz da kasıtla hep yüzde 2’yi din olarak takdim etmek, dinî politize etmek, bir politik ideoloji olarak görmek demektir ki, bu da, dine karşı en büyük saygısızlıktır. Bu bakımdan, eskiden beri dinin politize edilmesinin karşısında olduk. Dinin politize edilmesini, din düşmanlığı yapmak kadar zararlı gördük.”

Demokrasi Henüz Kemale Ermiş Değildir

Kırmızı Saçlı Kadın

 “İstanbul kitapçılarında Firdevsî’nin bin yıl önce kaleme aldığı Şehnâme‘sinin herhangi bir çevirisini bulmak kolay değildi. Bir zamanlar çoğu Osmanlı aydını İran’ın milli destanının bir kısmını, en azından kimi hikâyelerini bilirdi. Türkiye’nin iki yüz yıllık Batılılaşma çabasından sonra şimdi bu hikâyeler deniziyle kimse ilgilenmiyordu. Destanın Türkçeye 1940’larda yapılan vezinsiz-kafiyesiz bir çevirisi dört cilt halinde 1950’lerde Milli Eğitim Bakanlığı’nca yayımlanmıştı. Şehnâme’yi beyaz kapakları sararmış dünya klasikleri dizisindeki o baskıdan yutar gibi hızla okudum.

Hikâyenin yarı efsane yarı tarih olması, başlarda korkutucu bir masal gibiyken, daha sonra devlet, aile ve ahlak üzerine bir çeşit öğretici ders şeklini alması hoşuma gitti. Çevirisi 1500 sayfa tutan bu büyük milli tarihe Firdevsî’nin bütün hayatını vermesi de etkiliyordu beni. İyi eğitimli, kitapsever şairimiz, başkalarının tarihlerini, destanlarını, kahramanlık hikâyelerini okumuş, başka dillerde, Arapça, Avesta dilinde, Pehlevice kitaplarda hikâyeler aramış, kahramanlık hikâyeleriyle efsaneleri, dinî menkıbelerle tarihleri ve hatıralarını iç içe geçirip kendi büyük destanını yazmıştı.

Geçmişteki bütün büyük şahlarla padişahların, kahramanlarla unutulmuş hikâyelerin bir çeşit ansiklopedisiydi Şehnâme. Bazan okuduğum hikâyelerin hem kahramanı hem de yazarı zannediyordum kendimi. Firdevsî’nin yaşarken oğlunun ölmesi destandaki baba ve kayıp oğul konusunda duyarlığını çok derin ve içten kılmıştı. Okuduğum hikâyeleri gece yarısı karanlıkta Mahmut Usta’ya anlattığımı hayal ediyor, Kırmızı Saçlı Kadın’ı hatırlıyordum. Yazar olabilseydim, ben de her şeyi gören, her ayrıntının hakkını veren, kimi zaman insanlığıyla beni heyecanlandırıp kederlendiren, kimi zaman da şaşkınlık ve hayrete boğan bu bitip tükenmez ansiklopedik kitap gibi bir şeyler yazmak isterdim. Benim yazacağım “Türkiye’nin Jeolojik Yapısı” işte böyle bir destansı-ansiklopedik kitap olacaktı. Ben de kitabımda, yeraltı denizlerini, büyük sıradağları ve yeraltındaki kat kat, damar damar tabakayı hikâyelerle anlatacaktım.”

**

Sence modernlik kötü bir şey mi?” diye sarhoş saflığıyla ona sordum.

“Modern kişi şehrin ormanında kaybolan kişidir. Bu da babasız kalmak demektir. Babasını araması da boşunadır aslında. Kişi modern bir bireyse şehrin kalabalığında babasını bulamayacaktır. Bulursa da bu sefer birey olamayacaktır. Modernliğin Fransız mucidi Jean-Jacques Rousseau bunu çok iyi bildiği için dört tane evladını modern olsunlar diye bile bile terk etmiş, onlara babalık etmemiştir. Rousseau çocuklarını merak bile etmemiş, bir kere de aramamıştır. Sen de beni modern olayım diye mi terk ettin? Öyleyse haklısın.”

**

“Hayatta rastlantı diye geçiştirdiğim şeylerin aslında bir anlamı olduğunu tiyatroda öğrendim. Hem oğlumun hem babasının yazar olmak istemesi basit bir rastlantı değildir. Otuz yıl sonra burada Öngören’de oğlumun babasıyla karşılaşmam rastlantı değildir. Oğlumun da, tıpkı babası gibi babasızlık acısı çekmesi rastlantı değildir. Tiyatro sahnelerinde yıllarca ağladıktan sonra, hayatta içtenlikle ağlayan bir kadına dönüşmem rastlantı değildir.”

Demokrasi Henüz Kemâle Ermiş Değildir

“Demokrasi evrim halinde kendini geliştirmektedir. Dün başka türlü algılanmış, daha sonra başka türlü algılanmış. Sonra değişik milletler tarafından değişik şekilde uygulanmış. Sosyal demokratlar olmuş, komünistler olmuş, Hıristiyan demokratlar denmiş. Bir gün Müslüman demokratlar da olabilir. Demokrasi dönüşüm halinde olduğu için henüz kemale ermiş değildir. İnsanın bütün maddi, manevî, kalbi, ruhi, hissi duygularına cevap verecek mahiyette bir olgunluk izhar etmiyor, gelişme sürecini yaşıyor.

Demokrasinin içine konması gerekli hususlardan biri de, insan inansın veya inanmasın, onun öbür âlemle alâkalı ihtiyaçlarını giderme adına bir ortam hazırlaması olmalıdır. Onun namazına, orucuna, kiliseye veya havraya gitmesi için bir zemin hazırlamasıdır. Demokrasi bağrında buna da bir yer vermelidir ki, evrensel olabilsin. Yoksa sadece belli kimselerin arzu ve isteklerine göre işleyen bir sistem haline gelir. O da meseleyi daraltmış olur. Demokrasi o genişliğe girdiği zaman herkes kendisine bir yer bulacaktır. Belki bir gün Müslümanlar da ‘Müslüman demokrasi’, ‘dindar demokrasi’ diyecektir. Çünkü insan ebed için yaratılmış. Ebedden başka hiçbir şeyle tatmin olmuyor. Bazıları öyle inanmayabilir, fakat öyle inanan insanların o hissiyatı da dikkate alınmalı ve saygıyla karşılanmalıdır.”

Dostlardan Ayrılık

“Demek en ziyade insanı öldüren ahbaptan müfarakattir. Evet, hiçbir şey beni o vaziyet kadar yandırmamış, ağlatmamış. Eğer Kur’ân’dan, imandan medet gelmeseydi; o gam, o keder, o hüzün, ruhumu uçuracak gibi tesirat yapacaktı.”

Numeracy, Quantity and Logarithmic Scale

(Original article by Philip Ball, aeon.co)

Why can we count to 152? OK, most of us don’t need to stop there, but that’s my point. Counting to 152, and far beyond, comes to us so naturally that it’s hard not to regard our ability to navigate indefinitely up the number line as something innate, hard-wired into us.

Scientists have long claimed that our ability with numbers is indeed biologically evolved – that we can count because counting was a useful thing for our brains to be able to do. The hunter-gatherer who could tell which herd or flock of prey was the biggest, or which tree held the most fruit, had a survival advantage over the one who couldn’t. What’s more, other animals show a rudimentary capacity to distinguish differing small quantities of things: two bananas from three, say. Surely it stands to reason, then, that numeracy is adaptive.

But is it really? Being able to tell two things from three is useful, but being able to distinguish 152 from 153 must have been rather less urgent for our ancestors. More than about 100 sheep was too many for one shepherd to manage anyway in the ancient world, never mind millions or billions.

The cognitive scientist Rafael Núñez of the University of California at San Diego doesn’t buy the conventional wisdom that ‘number’ is a deep, evolved capacity. He thinks that it is a product of culture, like writing and architecture.

**

Numerical ability is more than a matter of being able to distinguish two objects from three, even if it depends on that ability. No non-human animal has yet been found able to distinguish 152 items from 153. Chimps can’t do that, no matter how hard you train them, yet many children can tell you even by the age of five that the two numbers differ in the same way as do the equally abstract numbers 2 and 3: namely, by 1.

What seems innate and shared between humans and other animals is not this sense that the differences between 2 and 3 and between 152 and 153 are equivalent (a notion central to the concept of number) but, rather, a distinction based on relative difference, which relates to the ratio of the two quantities. It seems we never lose that instinctive basis of comparison.

**

According to Núñez, is that the brain’s natural capacity relates not to number but to the cruder concept of quantity. ‘A chick discriminating a visual stimulus that has what (some) humans designate as “one dot” from another one with “three dots” is a biologically endowed behaviour that involves quantity but not number,’ he said. ‘It does not need symbols, language and culture.’

**

Although researchers often assume that numerical cognition is inherent to humans, Núñez points out that not all cultures show it. Plenty of pre-literate cultures that have no tradition of writing or institutional education, including indigenous societies in Australia, South America and Africa, lack specific words for numbers larger than about five or six. Bigger numbers are instead referred to by generic words equivalent to ‘several’ or ‘many’. Such cultures ‘have the capacity to discriminate quantity, but it is rough and not exact, unlike numbers’, said Núñez.

That lack of specificity doesn’t mean that quantity is no longer meaningfully distinguished beyond the limit of specific number words, however. If two children have ‘many’ oranges but the girl evidently has lots more than the boy, the girl might be said to have, in effect, ‘many many’ or ‘really many’. In the language of the Munduruku people of the Amazon, for example, adesu indicates ‘several’ whereas ade implies ‘really lots’. These cultures live with what to us looks like imprecision: it really doesn’t matter if, when the oranges are divided up, one person gets 152 and the other 153. And frankly, if we aren’t so number-fixated, it really doesn’t matter. So why bother having words to distinguish them?

Some researchers have argued that the default way that humans quantify things is not arithmetically – one more, then another one – but logarithmically. The logarithmic scale is stretched out for small numbers and compressed for larger ones, so that the difference between two things and three can appear as significant as the difference between 200 and 300 of them.

**

In 2008, the cognitive neuroscientist Stanislas Dehaene of the Collège de France in Paris and his coworkers reported evidence that the Munduruku system of accounting for quantities corresponds to a logarithmic division of the number line. In computerised tests, they presented a tribal group of 33 Munduruku adults and children with a diagram analogous to the number line commonly used to teach primary-school children, albeit without any actual number markings along it. The line had just one circle at one end and 10 circles at the other. The subjects were asked to indicate where on the line groupings of up to 10 circles should be placed.

Whereas Western adults and children will generally indicate evenly spaced (arithmetically distributed) numbers, the Munduruku people tended to choose a gradually decreasing spacing as the numbers of circles got larger, roughly consistent with that found for abstract numbers on a logarithmic scale. Dehaene and colleagues think that for children to learn to space numbers arithmetically, they have to overcome their innately logarithmic intuitions about quantity.

Attributing more weight to the difference between small than between large numbers makes good sense in the real world, and fits with what Fias says about judging by difference ratios. A difference between families of two and three people is of comparable significance in a household as a difference between 200 and 300 people is in a tribe, while the distinction between tribes of 152 and 153 is negligible.

It’s easy to read this as a ‘primitive’ way of reasoning, but anthropology has long dispelled such patronising prejudice. After all, some cultures with few number words might make much more fine-grained linguistic distinctions than we do for, say, smells or family hierarchies. You develop words and concepts for what truly matters to your society. From a practical perspective, one could argue that it’s actually the somewhat homogeneous group of industrialised cultures that look odd, with their pedantic distinction between 1,000,002 and 1,000,003.

Whether the Munduruku really map quantities onto a quasi-logarithmic division of ‘number space’ is not clear, however. That’s a rather precise way of describing a broad tendency to make more of small-number distinctions than of large-number ones. Núñez is skeptical of Dehaene’s claim that all humans conceptualise an abstract number line at all. He says that the variability of where Munduruku people (especially the uneducated adults, who are the most relevant group for questions of innateness versus culture) placed small quantities on the number line was too great to support the conclusion about how they thought of number placement. Some test subjects didn’t even consistently rank the progressive order of the equivalents of 1, 2 and 3 on the lines they were given.

‘Some individuals tended to place the numbers at the extremes of the line segment, disregarding the distance between them,’ said Núñez. ‘This violates basic principles of how the mapping of the number line works at all, regardless of whether it is logarithmic or arithmetic.’

Building on the clues from anthropology, neuroscience can tell us additional details about the origin of quantity discrimination. Brain-imaging studies have revealed a region of the infant brain involved in this task – distinguishing two dots from three, say. This ability truly does seem to be innate, and researchers who argue for a biological basis of number have claimed that children recruit these neural resources when they start to learn their culture’s symbolic system of numbers. Even though no one can distinguish 152 from 153 randomly spaced dots visually (that is, without counting), the argument is that the basic cognitive apparatus for doing so is the same as that used to tell 2 from 3.

But that appealing story doesn’t accord with the latest evidence, according to Ansari. ‘Surprisingly, when you look deeply at the patterns of brain activation, we and others found quite a lot of evidence to suggest a large amount of dissimilarity between the way our brains process non-symbolic numbers, like arrays of dots, and symbolic numbers,’ he said. ‘They don’t seem to be correlated with one another. That challenges the notion that the brain mechanisms for processing culturally invented number symbols maps on to the non-symbolic number system. I think these systems are not as closely related as we thought.’

If anything, the evidence now seems to suggest that the cause-and-effect relationship works the other way: ‘When you learn symbols, you start to do these dot-discrimination tasks differently.’

This picture makes intuitive sense, Ansari argues, when you consider how hard kids have to work to grasp numbers as opposed to quantities. ‘One thing I’ve always struggled with is that on the one hand we have evidence that infants can discriminate quantity, but on the other hand it takes children between two to three years to learn the relationship between number words and quantities,’ he said. ‘If we thought there was a very strong innate basis on to which you just map the symbolic system, why should there be such a protracted developmental trajectory, and so much practice and explicit instruction necessary for that?’

But the apparent disconnect between the two types of symbolic thought raises a mystery of its own: how do we grasp number at all if we have only the cognitive machinery for the cruder notion of quantity? That conundrum is one reason why some researchers can’t accept Núñez’s claim that the concept of number is a cultural trait, even if it draws on innate dispositions. ‘The brain, a biological organ with a genetically defined wiring scheme, is predisposed to acquire a number system,’ said the neurobiologist Andreas Nieder of the University of Tübingen in Germany. ‘Culture can only shape our number faculty within the limits of the capacities of the brain. Without this predisposition, number symbols would lie [forever] beyond our grasp.’

‘This is for me the biggest challenge in the field: where do the meanings for number symbols come from?’ Ansari asks. ‘I really think that a fuzzy system for large quantities is not going to be the best hunting ground for a solution.’

Perhaps what we draw on, he thinks, is not a simple symbol-to-quantity mapping, but a sense of the relationships between numbers – in other words, a notion of arithmetical rules rather than just a sense of cardinal (number-line) ordering. ‘Even when children understand the cardinality principle – a mapping of number symbols to quantities – they don’t necessarily understand that if you add one more, you get to the next highest number,’ Ansari said. ‘Getting the idea of number off the ground turns out to be extremely complex, and we’re still scratching the surface in our understanding of how this works.’

The debate over the origin of our number sense might itself seem rather abstract, but it has tangible practical consequences. Most notably, beliefs about the relative roles of biology and culture can influence attitudes toward mathematical education.

The nativist view that number sense is biological seemed to be supported by a 2008 study by researchers at the Johns Hopkins University in Baltimore, which showed 14-year-old test subjects’ ability to discriminate at a glance between exact numerical quantities (such as the number of dots in an image) correlated with their mathematics test scores going back to kindergarten. In other words, if you’re inherently good at assessing numbers visually, you’ll be good at maths. The findings were used to develop educational tools such as Panamath to assess and improve mathematical ability.

via Aeon

Non-Western Philosophies

One of the major Western philosophers who read with fascination Jesuit accounts of Chinese philosophy was Gottfried Wilhelm Leibniz (1646-1716). He was stunned by the apparent correspondence between binary arithmetic (which he invented, and which became the mathematical basis for all computers) and the I Ching, or Book of Changes, the Chinese classic that symbolically represents the structure of the Universe via sets of broken and unbroken lines, essentially 0s and 1s. (In the 20th century, the psychoanalyst Carl Jung was so impressed with the I Ching that he wrote a philosophical foreword to a translation of it.) Leibniz also said that, while the West has the advantage of having received Christian revelation, and is superior to China in the natural sciences, ‘certainly they surpass us (though it is almost shameful to confess this) in practical philosophy, that is, in the precepts of ethics and politics adapted to the present life and the use of mortals’.

via Aeon

Boncuk Oyunu

Hermann Hesse’nin Magister Ludi’siydi, Türkçeye Boncuk Oyunu diye çevrilmiş. İnsanı sarsan bir kitaptır. Şiir hakkındadır. Ama manzum edebiyattan söz etmez; şiirin en yüksek örnekleri olarak Budist düşünce disiplinini, 18. yüzyıl Avrupa müziğini ve matematiği anar. Sanırım bunlar Hesse’nin kişisel tutkuları olduğu için ön plana çıkmıştır. Yoksa bana sorarsanız eşsiz güzellikte bir köy inşa etmeye çalışmak da şiirdir, sözlük yazmak da şiirdir, dağa kaya mezarı oymak da şiirdir, hakikat aşkından başka hiçbir amaç gütmeksizin bin yıl önce yaşamış filozofların metinlerini şerh etmek de şiirdir. Güzelliği ve kusursuzluğu aramaktan ve o arayışı hayatın biricik amacı mertebesine yükseltmekten söz ediyoruz.

Hesse için o uğraş bir oyundur – göz alıcı bir kristal boncuk oyunu. Bunu aşkın (transcendent) bir temele, mesela toplumsal bir faydaya, bir halas umuduna, tanrısal bir emre ya da ahlaki imperatife dayandırmanın onu ucuzlatmak olduğunu bilir. Kendi kendinin amacı olan şey, tanımı icabı oyundur. Hafif ve kırılgan bir şeydir. Romanın anlattığı dünyada, tüm yaşamını boncuk oyununa adamış seçkin bir zümre, sonsuz emek ve disiplinle, oyunu kusursuzlaştırmaya çalışır. Yirminci yüzyılın felaketlerine yol açan amaç ve anlam kaybının ancak bu yolla aşılacağı kanısındadır Hesse. Roman 1943’te yazılmıştır, yani 20. yy karanlığının en koyu anında.

Tabii Hesse kolay tutulacak bir balık değil, Buddha düşüncesine vukufu da öyle basit bir düzeyde değil. Romanın kahramanı olan Knecht (“Yoldaş” mı desek?) oyunda en yüksek seviyeye ulaşıp Büyük Usta olduktan sonra, duyulmamış bir şey yapıp görevinden istifa eder. Romanın kilit pasajı Knecht’in istifa mektubudur. Bir bakıma boncuk oynunun nihai zirvesidir, Nirvana, yani Yokoluş anıdır. Nedenini nasılını anlatmaya kalksam ben şimdi beceremem. Siz en iyisi romanı okuyun.

Sevan Nisanyan