“Kulluktaki derinleşme ile enaniyet ve benliğin
kuvvetlenmesi arasında makûsen mütenasip (ters orantılı) bir durum vardır. Yani
bir insan, Allah’a (celle celâluhu) karşı kullukta ne kadar derinleşirse nefis,
enaniyet ve bencilliğine karşı o kadar temkinli davranıp içindeki menfi
duyguları o ölçüde kontrol altına alabilir. Allah’a ubûdiyetten uzak duran kişi
ise kulluktan uzaklaşmanın derecesine göre bencilleşir, egoist ve hatta
egosantrist olur. Çünkü o, kendini kendine hatırlatacak kulluk vazifesinden
uzak bulunduğundan zamanla kim olduğunu unutur da elde ettiği bütün başarıları
kendine mâl eder. Hatta başkalarının yaptığı güzel işlerin bile bir yönüyle
kendisiyle irtibatlandırılmasını arzu eder. Dolayısıyla başarı, alkış ve
takdirler bir girdap gibi sürekli onu kendi içine doğru çeker.
Hâlbuki Hak karşısında el pençe divan duran, hayatının her
karesini böyle bir şuurla geçiren insan kim olduğunu hiçbir zaman unutmaz. O
her zaman, boynu tasmalı, ayağı prangalı, âciz, zayıf, fâni bir varlık olduğu
şuuruyla hareket eder; böyle bir acz u fakr duygusu onda ibadet ve ubûdiyet
için sürekli “Daha yok mu?” arzusunu tetikler. Ne kadar ibadet yaparsa yapsın,
isterse her gün bin rekât namaz kılsın, yine de onun ağzından sürekli
“Allah’ım! Sana hakkıyla ibadet yapamadım! Ey her şeyden daha açık, daha seçik
bilinen Zât! Seni hakkıyla bilemedim. Bilseydim zaten erir giderdim.
Ey şükür hakkı olan Allah’ım! Sana hakkıyla şükredemedim.”
cümleleri dökülür. Zira böyle bir kul bilir ki, yapmış olduğu ibadetler, mazhar
olduğu nimetlerin yanında bir hiç hükmündedir.
**
Enaniyet çağında bile olsa insan, Cenab-ı Hakk’a karşı
ibadet ve ubûdiyette ne kadar derinleşirse, enaniyet o ölçüde ondan elini
eteğini çekecek ve bencilliğin alanı yavaş yavaş daralacaktır. Nasıl ki, ışık
dairesi genişledikçe zulmet dairesi daralıyor; aynen öyle de, ubûdiyetle
enaniyet arasında böyle bir zıtlık vardır. Birisi, diğerinin rağmına gelişir.
Bir insan ubûdiyette ne kadar derinleşirse, o ölçüde enaniyette sığlaşır.
Zamanla o insan her şeyi kudret-i ilâhiyeye bağlar, ortaya koyduğu
başarıların kıymetini ise O’nun rıza ve teveccühünün bulunup bulunmamasına göre
değerlendirir ve neticede enaniyet ve benlik itibarıyla tamamen erir, kendini
görmez olur, hep O’nu söyler, gezdiği her yerde O’nu haykırır.
