Avrupa’nın terakki edip ilerlemesinin sebebi, her şeyi geç almak ve geç de bırakmak ve dayanmak özelliğinde olan memleketin soğukluğu; mekân ve meskenin darlığı ve yaşayanlarının nüfus çokluğundan kaynaklanan, mârifet, bilgi ve hüner düşüncesi, ve sanat arzusu; deniz, maden ve diğer vasıtalarının müsaadesiyle hâsıl olan karşılıklı yardımlaşma ve fikir alışverişi idi. Fakat şimdi nakil vasıtalarının gelişmesiyle dünya, tek bir şehir hükmüne geçtiği gibi, medya, telefon telgraf gibi haberleşme ve alışveriş vasıtaları ile dünya insanları, bir meclisin ehli hükmüne geldi. Hâsılı, onların yükleri ağır, bizimki, hafif olduğundan yetişip geçeceğiz; eğer Allah’ın yardımı yoldaşımız olursa...
