Galen on Trial by Al-Razi

Al-Razi decided to conduct a trial to see if bloodletting worked as a treatment for meningitis. Two things are interesting about this trial. The first is the fact that he was not prepared just to accept Galen’s idea as it stood, but wanted to put it to a proper test. The second thing is the methodology he used, which gives us an insight into his thinking. In his hospital he let one group of meningitis patients go untreated; but he treated another group by bloodletting in the normal way. Interestingly, the results of the trial supported Galen’s view that bloodletting was an effective treatment – although few would accept that particular finding today.

In Doubts about Galen, al-Razi also seems to question the theory behind Galen’s basic system. He asks if it is really true that giving a patient a hot drink would raise their body temperature even higher than that of the drink, as the theory of humours would seem to imply. It takes only a simple test, of course, to show that this is not true. If it is not, al-Razi suggests, there must be other control mechanisms in the body that the humours do not explain, but it is unclear how far he went with such ideas.

No-one really followed up al-Razi’s doubts about the entire system of humours, though, and it was another thousand years before it was seriously challenged. However, in the South Asian Unani school of herbal medicine, it is still used as a basis of medical treatment by a majority of people in countries such as Bangladesh, India and Pakistan. This is partly because modern healthcare is still unaffordable in these regions.

Galen on Trial by Al-Razi

Al-Razi decided to conduct a trial to see if bloodletting worked as a treatment for meningitis. Two things are interesting about this trial. The first is the fact that he was not prepared just to accept Galen’s idea as it stood, but wanted to put it to a proper test. The second thing is the methodology he used, which gives us an insight into his thinking. In his hospital he let one group of meningitis patients go untreated; but he treated another group by bloodletting in the normal way. Interestingly, the results of the trial supported Galen’s view that bloodletting was an effective treatment – although few would accept that particular finding today.

In Doubts about Galen, al-Razi also seems to question the theory behind Galen’s basic system. He asks if it is really true that giving a patient a hot drink would raise their body temperature even higher than that of the drink, as the theory of humours would seem to imply. It takes only a simple test, of course, to show that this is not true. If it is not, al-Razi suggests, there must be other control mechanisms in the body that the humours do not explain, but it is unclear how far he went with such ideas.

No-one really followed up al-Razi’s doubts about the entire system of humours, though, and it was another thousand years before it was seriously challenged. However, in the South Asian Unani school of herbal medicine, it is still used as a basis of medical treatment by a majority of people in countries such as Bangladesh, India and Pakistan. This is partly because modern healthcare is still unaffordable in these regions.

Ibn-Sina

Nevertheless, a few Islamic physicians gradually began to chip away at the edifice of Greek medicine, even as many more used it with dedication and, as Peter Pormann of Warwick University suggests, with some success. However, life for physicians was never quite so encouraging or so supportive as it had been in the early centuries of the Abbasid caliphates. By the time the next great figure in Islamic medicine, ibn-Sina (Avicenna), was born in 980, the empire was no longer under the control of a single caliph. The result was that ibn-Sina spent much of his colourful, varied life moving around trying to find a medical position that would pay him decently and give him the time to carry on with his other scholarly work.

Born near Bukhara in present-day Uzbekistan, ibn-Sina was something of a prodigy. By the age of ten, he knew not just the Qur’an but much Arabic poetry by heart, and by the age of sixteen had become a physician. Ibn-Sina proved his competence early on when he successfully treated the Samanid ruler of the eastern Islamic caliphate for a potentially life-threatening diarrhoeal infection. As reward, he was given access to the royal library at Bukhara, and certainly took advantage of it. His skill as a physician became almost legendary, even though the turbulent politics of the time kept him permanently unsettled, either stuck as a teacher or obliged to put himself at the whims of some prince or caliph.

Ibn-Sina managed to become one of the most famous philosophers, mathematicians and astronomers of his time, and wrote books on a range of scientific topics, a vast encyclopedia (one of the first ever written) and even poetry.

***
Ibn-Sina made a number of key astronomical observations, devised a scale to help make readings more precise, and made a string of contributions to physics, such as identifying different forms of energy – heat, light and mechanical – and the idea of force. He also noted that if light consists of a stream of particles, then its speed will be finite. The mathematical technique of ‘casting out of nines’, used to verify squares and cubes, is also attributed to ibn-Sina, among others. And he is believed to have suggested the fundamental geological idea of superposition – the concept that in rock layers, the youngest layers are highest – that would not be properly formulated until the 17th century.

Yet his fame, above all, is based on his book al-Qann fi al-Tibb (The Canon of Medicine). Consisting of some half a million words, this multi-volume book surveyed medical knowledge from ancient times to the present day. Its comprehensive, systematic approach meant that it became the reference for Arabic- and Persian-speaking doctors, and once it was translated into Latin it became one of the standard textbooks in Europe for six centuries, with some 60 editions being published between 1500 and 1674, according to the historian Nancy Siraisi.

***
There is no doubt that ibn-Sina was a proud, perhaps even arrogant and difficult man. Unfortunately, his absolute certainty that he was right (as he often was), along with his tendency to dismiss his critics as idiots, offended many, including his political patrons. This quality caused him to make some rather bold claims regarding the relationship of science to religion, and it meant that he would one day be charged with heresy.

***
Ibn-Sina believed that there exists a single set of principles that can explain the nature of the physical universe, the reason for its creation, and the relationship between mind and body, and he made it his life’s work to find connections between these apparently different fields, and ultimately to discover a theory of everything. This was an ambitious scheme, but then ibn-Sina, according to Yahya Michot of the Hartford Seminary in Connecticut, was always supremely confident of his abilities, and believed that God had deliberately made him brighter than the average individual.

So, according to ibn-Sina, miracles must have a physical explanation. To take one example: most Muslims believe that the world will end one day and that when this happens, every member of the human race will return from the dead in a physical form, ready to be judged by God for their conduct during their lifetime. But ibn-Sina held that such bodily resurrection defies the laws of nature, and he thought that the day of judgement might take a different form to that traditionally taught in religion. He also doubted the traditional view of heaven and hell, in part because of his belief that matter cannot be everlasting – no fire can burn forever. And he thought that heaven and hell might take the form of a state of mind, instead of a physical space. The example he gave to support his theory was that of pain. He postulated that if it is possible to feel pain without experiencing pain in the physical sense – such as during a bad dream – it ought to be similarly possible to experience heaven or hell without physically travelling to a different place.

A Wedding in Heaven

Abdullah ibn Abbas recounts:

“The Messenger of God was wearing clothes and footwear made out of nur (pure light) and holding in his hand a bunch of nur. I told him:

‘O Messenger of God! I miss you and your voice very much. Why are you moving so fast?’, our Master told me in my dream:

‘O Ibn Abbas! Uthman gave such alms that God accepted his alms and rewarded him with a heavenly wedding. We are invited to his wedding in Paradise.’”

Uthman in the Eye of the Prophet

Our mother Aisha narrates:

“One day, Abu Bakr came and sought permission to visit the Messenger of God. At that time, our Master was lying in his bed and my quilt was on him. The Messenger of God let Abu Bakr in without changing his own position. They talked and when their discussion was over, Abu Bakr left.

After some time, Umar came and sought permission to visit the Messenger of God. Our Master also let Umar in without changing his own position. Some time after Umar’s departure, Uthman sought permission to visit the Messenger of God. This time, the Messenger of God got up, sat on his

bed, tidied himself up, and said to me:

‘Tidy up your clothes.’

After that, he let Uthman in. And after serving his purpose, Uthman too departed. Upon Uthman’s departure, I asked him:

‘O Messenger of God! While you stood idly by when Abu Bakr and Umar came, you made yourself presentable upon Uthman’s visit. What is the reason for this difference?’

‘Uthman is a very modest person. If I would have let him in while I was in my previous position and without tidying myself, I was afraid he would have left without sharing his thoughts with me,’ God’s Messenger replied.”

One of Your Dogs

The Messenger of God married Khadija, the mother of the believers, and they had six children, Qasim, Zaynab, Ruqayya, Umm Kulthum, Fatima, and Abdullah. Upon reaching marriageable age, the Prophet married Zaynab to Abu al-As ibn ur-Rabi, the son of Khadija’s aunt. Ruqayya and Umm Kulthum were married to Utba and Utayba, respectively, both of whom were sons of Abu Lahab, the uncle of the Messenger of God. When the Prophet began publically conveying God’s message in Mecca, Abu Lahab and some of his family members became increasingly hostile to God’s Messenger. And after the revelation of Tabbat (the Qur’anic chapter which foretells the perishing of Abu Lahab and his wife) Abu Lahab, his wife Umm Jamil, and other notables of the Quraysh disccused it among themselves and then told Utba and Utayba:

“Divorce the daughters of Muhammad and send them back to their father’s home. If you do so, we will marry you to the most beautiful girls in Mecca.”

“We will promptly divorce them,” replied Utba and Utayba.

Not satisfied with the impact of his decision, Utayba went to Messenger of God and told him:

“O Muhammad! I do not love you and do not accept the religion you say you propagate. I also divorce your daughter. There will no longer be a son-in-law and fatherin-law relationship between you and me. I no longer love and respect you, and you also do not love me anymore.”

Utayba’s words hurt the Prophet very much. In addition to his verbal assault, Utayba lunged at him.

“O my Lord! Scourge him with one of your dogs,” prayed the Messenger of God.

Not long after this incident, Utayba went to Damascus to trade. When he and his associates rested at a place named Zarqa, a lion appeared and started roaming around them. Utayba instantly recalled the words of God’s Messenger and yelled:

“Oh my God, this lion will dismember me. Ibn Abi Kabsha (implying the Messenger of God) is in Mecca. However, everybody should know that he is my murderer.”

After a while, the lion disappeared. However, when everyone was sleeping, it returned and attacked Utayba, dismembering him.

Bearer of Two Pure Lights

• Uthman was a tenderhearted, sweet-faced, and goodtempered person of a medium height. His face had slight traces of smallpox. His hair fell to his shoulders and he occasionally applied henna to his beard, which was quite large, bushy and brownish. He was a big-boned person with broad shoulders.

• Uthman had a twin sister named Amina bint Affan. She was a hairdresser during the Age of Ignorance (Jahiliya). She and her mother did not convert to Islam until the conquest of Mecca, finally embarking on the savior ship captained by the Prophet. The rest of Uthman’s brothers and sisters converted to Islam after them.

• The people of Quraysh loved Uthman who stood out as a monument of modesty and civility among them. His social status, wealth, and good temper, in addition to his virtuous character captivated them. This love of the People of Quraysh towards him would manifest itself on the day of Hudaybiya. Years later, a Quraysh woman composing poems for her child could not help praising him: 

I swear I love you my son,
Just like the Quraysh loves Uthman.

• Uthman led an exemplary life, never committing any shameful deed or crime. In a time when people consumed alcohol like water, when alcohol flowed through the veins like blood, and when houses were converted into wine cellars, he did not even drink one drop of alcohol. It was as if God was guarding and preparing him for the future. Even during the period of the Age of Ignorance, he warned about the dangers of alcohol consumption:

“Alcohol wipes out reason which is the most beautiful blessing that God has bestowed on a human being, so, it befits a human being to use his reason for taking wings and ascending towards the heights of humanity.”

• It was the sixth year of the Hijra and Uthman made the decision of transforming the coastal town of Jeddah into a port, instead of the Sha’biya, a port town for Mecca during the Age of Ignorance. Uthman traveled to Jeddah and personally participated in the transformation project. This new port opened up a new route for both merchants and pilgrims, heading to Mecca by sea. Today, Jeddah is still serving as a port city and is an excellent example for Uthman’s vision of urbanization.

• “May God reward with His paradise the person who behaves soft when buying or selling something, when paying a debt or asking for its payment.”(Hadith)

• Uthman was a tenderhearted and tearful person. Whenever he stopped by a graveyard, he would begin to cry, so much so that his tears wet his blessed beard. The people who did not know the reason for his crying asked him:“O Uthman! You don’t cry even when you speak about Paradise and Hell. But you cry whenever you visit a graveyard. Are you that fearful of the grave?” Uthman replied:

“I heard the Messenger of God say:‘The grave is indeed the first stage in one’s journey in the Hereafter. If a deceased one is saved from torments of the grave, the next stages will be more relaxing. If one is not saved from torments of the grave, the coming stages will be more trying and troublesome.’” Uthman added that the Messenger of God concluded by saying:
“I have not seen any scene as grievous as the grave.”

• I advised my daughters to read chapter Waqi’ah every night. I heard the Messenger of God saying, ‘Whoever reads the chapter Waqi’ah never faces poverty’.”

Avrupa Niye İlerledi?

Son bölüm olan Zeyl’de Bediüzzaman Hazretleri, Müslümanların geri kalışını İslâmiyet’in bir kusuru gibi göstermeye çalışanlara farklı bir cevap vermektedir. Bu İslâmiyet’ten soğutma meselesinin aslında, İslâm dünyasında yaygın olduğunu o zaman yazılan kitaplardan da anlıyoruz. Mesela Sünûhât’ın yazıldığı tarihlerde, Âzerbeycan’da yazılan “Ali ile Nino” isimli romanda da Gürcü kızı Nino, Âzeri Kurban Ali’ye “Madem İslâmiyet son ve mükemmel din ise, niçin Müslümanlar geri kalmışlar?” diye sorar.

Üstad, bu cevabında, Avrupa devletlerinin ilerlemesinin iki mühim sebebini açıklamaktadır. Birinci sebepte, Avrupa’nın iklimi, mutedil soğukluğu, demir madenine sahip oluşu, nüfusunun çokluğu, deniz ve nehirler itibariyle nakil imkanları, dolayısı ile münasebetlerin yoğunluğu ele alınarak, bütün bunlardan neticeler çıkarılmaktadır.

Toprak az, nüfus çoksa, insanlar sanata, tekniğe ve ticarete yöneleceklerdir. Birkaç sene önce, bir açık hava müzesi olan iki yüz sene önceki bir Belçika köyünde gördüğüm şeyler beni şaşırtmıştı. Müzedeki yün tarakları bile, şu gün bizim köylerimizde bulunmamaktadır. Ocaklarında ateş üzerine koydukları tencerelerle ilgili uyguladıkları basit teknikler, yayığa benzer şeyler için hazırlanan alet ve düzenekler, bugün için bile bize göre çok üst seviyede. Yel değirmenleri için yapılanlar da öyle. Belli ki, teknolojiye ait adımlar çok önceden ciddi şekilde atılmıştı.

Demir madeninin Avrupa’da bol miktarda bulunması da bugünkü sanayi açısından çok mühimdir. Aslında bugünkü Avrupa birliğinin temeli,demir ve çelik birliğidir.

İklimin insan üzerindeki tesiri mühimdir. Soğuk iklimlerde yaşayanlar, soğuk tabiatlıdır. Bir şeyi geç kabullenirler ve çok geç bırakırlar. Onun için medeniyeti; teknik ve teknolojiyi hemen bırakmazlar. Devletlerini ilim üzere kurduklarından, şehirleşme ve diğer mevzularda ortaya koydukları güzel prensipleri hiç bozmadan devam ettirmektedirler.

Deniz nakliyatının sürat ve çokluğu, aralarındaki münasebetleri hızlandırmış. Birbirlerinin fikir ve çalışmalarından faydalanmışlardır. Bu ortak çalışma, fen ve teknikte ilerlemeyi beraberince getirmiştir.

Rekabet duygusu kaliteli iş yapmaya sevk etmiş...

Üstünlüklerinin ikinci mühim sebebi, bir dayanma noktasına sahip olmalarıdır. Arşimed’in sözü, onlardaki bu özelliği çok güzel anlatmaktadır. “Bana bir dayanma noktası gösteriniz, dünyayı yerinden oynatayım!.” Müthiş bir söz!..

Avrupa medeniyeti, psikolojik yönden onlara bir ümit ve moral kaynağı olmuş. Bizi de, içimize bir kanser gibi atılan ümitsizlik mahvetmiş, dayanma noktalarımızı bitirmiştir.

Hâlbuki, durum bize gösterildiği gibi değildir. Onlarınki, cilalanmış cam ise, bizimki eşsiz elmastır. Yalnız, elimizde tutamadığımız için yere düşüp biraz toz ve toprağa karışmış. Sadece silip boynumuza veya başımızdaki taca takacağız, o kadar. Bir anda herşeyin değiştiğini göreceğiz inşaallah.

Evet kendimize, özümüze, kökümüze dönelim yeter...

Birkaç Vecize

Merak, ilmin hocasıdır.

Bir şey öğretmek istiyorsak, önce merak duygusunu tahrik etmeliyiz. Öğrencimiz o zaman meseleyi daha iyi öğrenir.

***

Sıkıntı, sefâhetin muallimidir.

İnsanlar iç sıkıntısını gidermek için, eğlenceye, kumara ve benzeri sefâhetlere dalarlar. İç sıkıntısı, kalbin tatminsizliğinden, hatta inanç zayıflığından ileri gelir.

***

Hıristiyanlığın malı olmayan medeniyeti ona mâl etmek, İslâmiyetin düşmanı olan geriliği ona dost göstermek, feleğin ters dönmesine delildir.

***

Ben zannederim ki, bu milletin perişaniyetine, fazla cehâletten ziyade, kalp nuru ile beraber olmayan bereketsiz fazla zekâ tesir etmiştir. Bence en müthiş maraz asâbiliktir. Zira her şeyi haddinden geçirmekle aksü’l-amel yaptırır (tersine teptirir).

Rüya'da Bir Hitabe'den

Dünyeviler meclisinde, “Dinsizlik meydan alıyor. Din adına meydana çıkmak lâzım.” diyenlere verdiği cevap da ufuk açıcıdır. Millî ve dinî duygularımızı, kendi emellerine ulaşmak için kullanmak isteyen ve bizleri, yükselecekleri hedefler için, sadece üzerine basılacak bir merdiven basamağı gibi görenlere karşı da ikazlarda bulunmaktadır. Dini ve Kur’an’ı kendi emelleri için kullananların, İslâmiyet’e yapacakları kötülükleri; kuvvetli hasmı karşısında yiyeceği darbelerden kurtulmak için Kur’an’ı kendisine siper yapanların kötü durumlarına benzetmek suretiyle anlatmaktadır. Siyasetin eli, her zaman mukaddeslerimizden uzak tutulmalıdır. Onları kendi zaaf ve zayıflıkları sebebiyle, yere düşürmeye hiç kimsenin hakkı yoktur. Onlar, hep yukarıda ve nefislerimizin kusur ve kirli arzularından çok yükseklerde durmalı ve tutulmalıdır.

***
Bediüzzaman Hazretleri; arzu ve hevesini fikir suretinde görenlerin durumuna uygun bir misal verir: Birinci Dünya Savaşı’nda “Biz bu savaşa niye girdik? Müslümanlar mağlûp olacak.” diyen birisinin, sonunda “Ben size dememiş miydim?” diyebilmesi için mağlûbiyetimizi arzuladığını ele alarak, meseleyi izah etmektedir.

Aslında, bu kişi, işin başında neticeye dair endişeye kapılmış ve bu yüzden böyle demiş olabilir. Ama, sonra mağlûp olmamamız için gidip şehit olmak dahil, elinden gelen herşeyi yapması ve “Aman Allah’ım ne olur, benim düşüncemi doğru çıkarma!” diye dua etmesi gerekirdi. Ama kim bilir, bizi savaşa sokan İttihatçılara mı, onlardan bazılarına mı bir husumeti vardı bilinmez. İşte böyle hislerle bir şey arzuluyor, bunu tahakkuk ettirenleri alkışlıyor, bize vurduğu darbelerden de zevk alıyor! Bu nasıl insanlıktır!..

***
Rüya hacda sükût etti. Çünkü, haccın ve ondaki hikmetin ihmali, musibeti değil, gazap ve kahrı celbetti. Cezası da keffâretü’z-zünûp değil, kessâretü’z-zünûb oldu (günahları kat kat artırdı). Haccın bilhassa tanışma ile, fikir birliğini, yardımlaşma ile teşrik-i mesâiyi tazammun eden içindeki İslâmın yüce siyasetinin ve geniş içtimaî faydaların ihmâlidir ki, düşmana milyonlarla Müslümanı, İslâm aleyhinde kullanma zemini hazırlamıştır.

İşte Hind, düşman zannederek, halbuki pederini öldürmüş, başında oturmuş bağırıyor.

İşte Tatar, Kafkas, öldürülmesine yardım ettiği şahıs, bîçare valideleri olduğunu “Ba’de harabi’l-Basra” (Basra harap olduktan, yani iş işten geçtikten sonra) anlıyor. Ayak ucunda ağlıyorlar.

İşte Arap, yanlışlıkla kahraman kardeşini öldürüp, hayretinden ağlamayı da bilmiyor.

İşte Afrika, birâderini tanımayarak öldürdü, şimdi vâveyla ediyor.

İşte Âlem-i İslâm, bayraktar oğlunun gafletle bilmeyerek öldürülmesine yardım etti, vâlide gibi saçlarını çekip âh u fizâr ediyor.

Milyonlarla ehl-i İslâm, hayr-ı mahz (tamamen hayır) olan hac seferine yolculuğa hazırlanmak yerine, şerr-i mahz olan düşman bayrağı altında dünyada uzun seyahatler ettirildi. Bütün bunlardan ibret alınız...

***
“Rüyada Bir Hitabe”de, Birinci Dünya Savaşı’nda Müslümanların başına gelen bu mağlûbiyet musibetinin sebebi sorulmuştu. Musibet, günahlara kefarettir. Onun için, orada meselenin kefaret yönü anlatılmıştı. Hâlbuki, bazı günahlar gazap-ı İlâhi’yi celbeder. Gazap ise günahlara kefaret değil; bilâkis günahların çoğalmasına sebeptir. Namaz, oruç ve zekatın terki musibeti celbetmiştir, ama hac ibadetinin terki gazabı celbetmiştir. Haccın iki yönü, vardır: Bir yönü, şahsın manevî terakkisi ile ilgilidir. İnsan hac atmosferinde bir velilik kazanabilir. İkinci yönü içtimaî tarafıdır ki, İslâm cemaati ve İslâm dünyası ile ilgilidir. Bu yönüyle, hac büyük bir İslâmî kongredir. Müslümanlar, hacda kardeşçe bütün meselelerini görüşmeli, “Dünya nereye gidiyor?”, “Müslümanlara düşen nedir?” gibi meseleleri görüşerek bir vaziyet almalıdırlar. İşte; hacdaki İslâm’ın bu engin ve derin siyaseti yerine getirilmediği için, gazap ve kahır kendini göstermiş, İslâm düşmanları, Müslümanları yine Müslümanlar aleyhine kullanmışlardır. Başta İngilizler olmak üzere Avrupalılar ve Ruslar “Biz halifenizle beraber aynı safta savaşıyoruz.” diyerek Dünyadan habersiz sömürge Müslümanlarını, gafil ve dünyadan habersiz olan bu güruhu, Osmanlı Devleti aleyhine savaştırmışlardır. Bazıları Çanakkale’de, bazıları İstanbul’da ezanları duyunca meseleyi anlayabilmiştir. Ama, artık iş işten çoktan geçmiştir. Hâlbuki, her sene hac mevsiminde bunlar konuşulsaydı, kim kiminle savaştığı, Müslüman halklara bildirilseydi, herhalde bu kadar kolay kandırılmaları mümkün olmazdı...”

Şûra

Osmanlı Devleti’nin diğer dünya devletlerinden çok farklı bir tarafı vardır. Osmanlı padişahları Yavuz Sultan Selim’den itibaren halife olmuşlardır. Yani iki yönleri vardır: Osmanlı’nın hâkim olduğu topraklarda sultan olmakla beraber, onların dışındaki âlem-i İslâm topraklarının ve insanlarının da halifesidirler. Bu sebeple 30 milyonun sultanı olan bir padişah aynı zamanda 300 milyonun da halifesidir.

Padişahların saltanat yönünü sadaret, yani sadrazamlık temsil eder; halifelik yönünü de şeyhülislâmlık temsil eder. 30 milyonu temsil eden sadrazamlık, üç mühim şûrâya ayrıldığı halde yeterli olmamaktadır. 300 milyonu temsil eden şeyhülislâmlık için, hiç şûrâya dayanmayan, tek başına bir Şeyhülislamlığın yeterli olması mümkün müdür? Hem meseleler çoğalmış, yepyeni problemler ortaya çıkmıştır. Bütün bu yeni durumlar karşısında Müslümanların ve Müslümanlığın bir şey söylemesi gerekmektedir. Sosyalizm, işçi konuları, bankacılık, emeklilik ve sigorta gibi bütün dünyanın kabullendiği bazı hususlarda, Osmanlı Devletin’in de bunları kabul etmesi için büyük devletlerden baskılar da bulunmaktaydı. Bu durumda tek başına bir Şeyhülislam ne kadar dayanabilir ve nasıl bir çözüm üretebilir? Mutlaka İslam dünyasından seçme ulemanın da içlerinde bulunacağı problemleri çözecek şûrâların kurulması gerekmektedir.

Üstad’ın bu teklifi aslında çok önemlidir. Ama maalesef gerçekleştirilememiştir.

Hatta 1789 Büyük Fransız İhtilâli’nden sonra bütün dünyaya yayılan hürriyet, adalet ve müsâvat gibi kavramlar her yerde tesirini hissettirmiştir. Arkasından sosyal haklar ve sosyalizm düşüncesi dünyayı sarmaya başlamıştır. Rusya’da ve Çin’de komünizme varıp dayanan bu ideolojilere karşı, tâ baştan İslam dünyası bir görüş ortaya koyamamıştır. Halbuki mazlum ve mağdur kalabalıkları hedefleyen bir ideolojiye dönüşen bu anlayışa karşı, bir şey denmesi gerekiyordu. Zira daha sonra Orta Doğu, Afrika, Filipinler ve oralarda bulunan Müslüman toplumlar, inançları ve sosyal hakları konusunda ikilem yaşadılar.

Sadece bunlar değil, anne karnındaki beyin gibi hassas organları özürlü ceninlerin durumları ne olacak? Ve benzeri sorular, yani eski dönemlerde içtihad veya fetva konusu olmamış durumlar hakkında artık şahıslardan çok encümen-i dânişlerin karar vermesi gerekmektedir.

İşte, tâ 1920 senesinde, bütün bunlar için tedbir alınmasını söyleyen Bediüzzaman Hazretleri çözüm olarak tekliflerini göstermiştir.

Kur'an Hükümleri ve Müctehidlerin İctihadı

Üstad bu bölümde, İslam dünyasındaki Müslümanların Kur’anî hükümlere karşı gösterdikleri tembellik ve ihmalin en mühim sebebinin, Kur’an’ın zarurî hükümleri ile müçtehidlerin içtihadını bir birbirine karıştırmaları olduğunu söylüyor. Çünkü, bir söz ve hüküm karşısında insanların farklı tepki vermelerinin sebebi söyleyene göre değişir. Yani o sözü, kim söylemiş, hangi makamda söylemiş, bu çok mühimdir. Er söylemişse tesiri başkadır, komutan söylemişse başkadır. Dinî mevzularda ise, müçtehidin içtihadına bağlı olarak bir hüküm ortaya koyması başkadır, bizzat Cenab-ı Hakk’ın Kur’an’da emrini açıkca beyan etmesi başkadır. Me’hazin kutsiyeti çok mühimdir. Evet hüküm, Arş-ı Âzam’dan gelen mukaddes bir hüküm ise, vicdanlar derhal harekete geçer...

Ama, maalesef insanların çoğu, mezhep imamlarının görüşleriyle Kur’an’ın emirlerini ayırt edemeyecek durumda olduğu için, o mezhebin âlimlerinin yazdıkları kitaplardaki emir ve hükümleri iç içe girmiş olarak buluyorlar. Hâlbuki, bütün mezheplerde, zaten yüzde doksan Kur’an’ın hükümleri hâkimdir. Yüzde on içtihadî cüzî meseleler vardır. Ama kitaplardaki bilgilerin hepsini de kendi mezhep imam ve müçtehidlerinin olduğunu zanneden insanlar, tavırlarını da ona göre belirlerler. Hâlbuki yüzde doksan hükümler Kur’an’ın, yani Allah’ın emirleridir.

Ölüden Diriyi Çıkarır, Diriden de Ölüyü

“(Allah), ölüden diriyi çıkarır, diriden de ölüyü. ” (Rum, 19)

Pek çok küllî düsturları ve bir kısım ekserî düsturları tazammun eder (içine alır). Ferde, cemaate, nev’e mesleğe şâmildir. Yalnız ekserî düsturların mâsadakâtından (mânayı tasdik eden ve mefhumun şümûlüne giren fertlerinden) bir-iki misâl zikredeceğiz:

Lâkayt Emevîlik, nihayet Sünnet’e, Cemaate; salabetli Alevîlik, nihâyet Râfızîlik’e dayandı. Hem zâlime karşı miskinliği esas tutan Hıristiyanlık, nihayet tecellüdde (celâdetli, şecaatli bir halde); cebbarlığa ve zâlime karşı cihadı ve izzet-i nefsi esas tutan İslâmiyet, -eyvah!- miskinlikte karar kıldı.

Hem başlangıcı, taassub derecesinde azîmet olsa, nihayeti müsâhaleye (kolaylık göstermeye); ruhsata taraftarsa (bu sefer) nihayeti salâbete (sağlam bir anlayışa) müncer olan (neticelenen) bir kısım Hanbelî ve Hanefî gibi...

Hatta en garibi, bir kısım mutaassıplar mesleklerinin zıddına olarak, küffara karşı müsamaha ve dostluk; (ama) lâkayt Jön Türkler husumet ve salâbet taraftarı çıktılar. Güya Hürriyet’in başındaki mevkilerini becâyiş ettiler (yer değiştirdiler).

İki âlim, bazen nâkısın oğlu kâmil, kâmilin oğlu nâkıs oluyor. Güya iştihâsının geri kalan şevki, miras olarak evlada geçiyor. Öteki (âlim baba, ilim şevkini) tamamen kullanıp ihtiyacını tatmin ettiğinden, evladında ilme karşı açlık hissini uyandırmıyor. Şu misallerdeki düsturun sırrı şudur:

İnsanlarda yenilenme meyli var. Halef (sonradan gelen), selefi (önceden geçeni) kâmil görse, ziyade eylemese; meylinin tatminini başka bir tarzda arar, bazen aksülâmel yapar.

***
Bu bölümden anlıyoruz ki, Kur’an âyetlerinde küllî düstûrlar da var, ekserî düstûrlar da var. İşte, bu âyette ifade edildiği gibi, Cenab-ı Hak, küllî düstûr olarak, hayat alâmeti ve canlılığı bulunmayan, su, hava ve topraktaki maddelerden canlı vücutları çıkarıp yaratıyor. Âhirette de bütün ölmüş cesetleri diriltecektir...

Ekserî düstûr olarak da, (yani yüzde yüz değil, çoğu kere ) başlangıçta gevşek bir tutum içinde bulunanlardan, daha sonra çok sağlam anlayışta bir topluluğu çıkarabiliyor. Temelde; “Bir yanağına vurana öbür yanağını çevir.” diyen Hıristiyanlar, dünyayı işgal edip büyük bir kütle ve kitleyi sömürgeleri altına aldılar. Bazen halk deyişi ile “âlimden zâlim, zâlimden de âlim” doğabiliyor. Yakın geçmişimizde bile siyasî koalisyonlarda benzer şeyler görülmüştür. Bazen hayır gibi görünen şeyden şer; şer gibi görünen şeyden de hayır çıkabilir. Kur’an âyetleri bu hususlara işaret eder. Kehf suresinde geçen Hz. Musa ve Hızır kıssasında da benzer durumlar mevcuttur...

Yâ Ehl-i Mektep

“De ki: ‘Ey ehl-i kitap (Yahudî ve Hıristiyanlar)! Bizimle sizin aranızda eşit olan bir kelimeye gelin! şöyle ki: ‘Allah’tan başkasına ibadet etmeyelim. O’na hiçbir şeyi ortak koşmayalım ve Allah’ı bırakıp birbirimizi Rabler edinmeyelim!’ Buna rağmen (onlar) yine de yüz çevirirlerse artık: ‘şâhit olun ki biz gerçekten Müslümanlarız. ‘Deyin!’ ” (Âl-i İmrân, 64)

Bu âyette, ifade tarzı itibariyle en başta geçen “De ki: - Ey ehl-i kitap!” hitabı, Müslümanlara, diğer din mensuplarına gidip böyle demelerine dair bir emirdir. Bu bakımdan Peygamber Efendimiz’in (s.a.s.), hem müşrik Ebu Cehil’in ayağına pek çok defa gittiği hem de ehl-i kitapla pek çok görüşmeler yaptığı gibi, bizim de onlarla görüşmemiz emrediliyor. Yani, biz buradan din mensupları arasındaki diyaloğa dair bir emir anlıyoruz. Çünkü, “Kul” yani “De ki” emri, bizedir. Başkasının değil, bizim bu emri yerine getirmek için gidip onlara, “Bizimle sizin aranızda eşit olan bir kelimeye gelin! Allah’tan başkasına ibadet etmeyelim. Ona hiç bir şeyi ortak koşmayalım ve Allah’ı bırakıp, birbirimizi rabler edinmeyelim.” dememiz lâzımdır.

Ayrıca Bediüzzaman Hazretleri, âyetle ilgili olarak şöyle demektedir: “Güya o hitap doğrudan doğruya şu asra yöneliktir ve ‘Yâ ehle’l- kitap’ lâfzı “Yâ ehl-i mektep’ mânâsını dahi tazammun eder (içine alır).”

Yani, “Ey okuyup yazan ehl-i mektep! Bu kâinat kitabı üzerine yapılan araştırmalar, bütün ilimler ve fenler, tevhidi; yani Kur’an-ı Kerim’in anlattığı Allah’ın varlığını ve birliğini gösteriyor. Gelin, işte bu tevhid hakikatinde birleşelim. Rab Allah’tır. Bizi, bizden daha iyi bilir. Yapan ve yaratan daha iyi bilir. Asla Allah’tan başkasına ibadet etmeyelim. İlim ve gerçek, bunu gösteriyor. Kâinattaki ahenk ve düzeni gösteren fenler, şirki reddediyor. Allah’a ortak koşmayalım. Onun bizim terbiyemiz için koyduğu prensiplere riayet edelim. Ondan izinsiz olarak, tasarruf hakkımız olmayan sahalarda haddimizi aşmayalım.”

Katmerli Aşk

Her şeyin bir kemâl noktası ve o noktaya bir meyli var. Katmerli meyil ihtiyaç, katmerli ihtiyaç aşk, katmerli aşk, incizaptır.

Allah'ın Kudreti zâtidir! (İçine Acizlik Giremez)

Ezelî kudret, Allah için zatında bulunan zarûrî bir lâzimedir (yani olmazsa olmazlardandır). Âcizlik, bu ezelî kudretin zıddı olduğu için, mecburen, zâtî zarûre ile zıddının gerektirdiği şey o zâta ârız olmaz. Yani Allah’ın âciz olması düşünülemez bile. Mâdem âcizlik o ezeli kudrete ârız olamaz, o kudretin içine bu zaruretten dolayı da giremez. Mademki giremez, o kudrette mertebeler de olamaz. (Yani şuna gücü yeter de buna yetemez gibi bir durum asla vârid değildir.) Zira mertebelerin varlığı, zıtların birbirine müdâhâlesinden dolayıdır. Meselâ, harâretteki mertebeler, soğukluğun müdâhalesiyledir. Güzellikteki dereceler, çirkinliğin müdahalesiyledir. وَهَلُمَّ جَرّاً - Bunu sen var kıyas et... Artık gittikçe gider, uzadıkça uzar.

Mümkinatta (yaratılmış varlıklarda) hakikî tabiî zâti lüzum olmadığından, kâinatta zıtlar birbirine girebilmiş. Mertebeler meydana gelip, ihtilâflarla değişmeler hâsıl olmuştur.

Mâdem ki, İlahî kudrette mertebeler olamaz; makrudatın (İlahî kudretin taalluk ettiği, büyük-küçük bütün eşya ve varlıkların) da zorunlu olarak kudrete nisbeti bir olur. En büyük, en küçüğe müsavî; zerreler yıldızlara emsal olur.

Hayat-ı Sâriye

Nasıl ki, insan ölü kitlelerden meydana gelmiş bir canlı değil; bilâkis her biri tek başına bir canlı olan yüz trilyon canlı hücreden meydana gelmiş bir hayat sahibidir. Trilyonlarla canlıdan meydana gelmiş olan insanın bir ruhu olduğu gibi, bütün canlıların hayatının toplamı olan bu tek “umumî hayatın” da elbette bir ruhu vardır. Buna, tasavvuf dilinde “hayat-ı sâriye” denilir. Bu hayat-ı sâriyeyi yaratan da Allah’tır. Ama istiğrak halinde, şatahat nevinden ağızlarından yanlış sözler zuhur eden bazı mutasavvıflar, hâşâ bu hayat-ı sâriye’yi Cenab-ı Hakk’ın Hayat-ı Ezeliyesi ile karıştırmışlardır. Hatta bazıları da “Biz, Allah’tan bir parçayız.” diyecek kadar bir yanlışa saplanmışlardır. Bunların yanlışının kaynağı, işte burada anlatılan meselede izah edilmektedir.

Bediüzzaman Hazretleri Mesnevi-i Nuriye’de şöyle demektedir: “Aziz kardeşim bil ki: Şu âlemi ziyalandıran güneşin, bir sineğin gözüne tecelli ile girip ışıklandırması mümkündür. Ama ateşten bir kıvılcımın o sineğin gözüne girip aydınlatması imkân hâricidir. Çünkü gözü patlatır. Aynı şekilde, bir zerre, Ezelî Güneş’in (Cenab-ı Hakk’ın) tecellisine mazhar olur. Fakat Müessir-i Hakikiye (Cenab-ı Hakk’a) zarf olmaz.”

Sonradan yaratılmış, mümkinattan olup ârızı bir vücuda sahip olan insan, nasıl olur da kendisinin, ezelî, ebedî, parçası olduğunu iddia eder? Allah, doğurmamıştır, doğmamıştır, yani bölünmez, parçalanmaz eşi ve benzeri yoktur. Herşey ona muhtaç olup kendisi hiçbir şeye muhtaç değildir.

Guam Çukuru'ndan İnciler

“Ancak iman eden ve sâlih (makbul ve güzel) işler yapanlar müstesna... ” (Asr, 3)”


Âyette geçen sâlihat kelimesi, “Şu, şu ibadet, zikir ve tutum ve davranışlardan ibarettir.” diye kayıtlanmadan mutlak bırakılıp iyi işler, yararlı ameller mânâsına öylece bırakılmıştır. Çünkü namaz, oruç, hac, zekat gibi güzel amellerin, yanında, duruma göre çok değişik, hal, tutum, davranış ve hareketler de nisbî ve izafî mânâda sâlihatın içine girer. Binlerce sâlihatı ifade etmek için sayfalar yetmez. Ama herkes de, Bediüzzaman Hazretleri gibi ayetlerin tazammun ettikleri derin ve ince mânâları hemen kavrayıp alamaz. Onun için mânâ gavvasları, irşadın kutup ve gavsları Guam çukuru gibi derinliklere dalarlar; inci ve mercandan daha kıymetli ilahî maksad ve muradları asırlarının sofralarına sererler... Ne mutlu onlardan istifade etmesini bilenlere!.. Hâlâ, önümüze serilen bu semavî mâidelerden istifade edemiyorsak, kendimize yazık etmiş oluruz. Üstad’ın sâdık talebesi Zübeyr Gündüzalp Ağabeyimizin dediği gibi “Evliyaullahın bir sözünde, yetmiş mânâ bulunabilir. Onları düşüne düşüne ve tekrar tekrar okumamız lâzımdır.”

Üstad Bediüzzaman'ın Rusya'da Esaretten Kaçış Öyküsü

Ruslar, fırınlara canlı domuzları atarlar ve pişirirlerdi. Sonra da o fırınlarda ekmek yapıyorlardı. Domuz yağı ekmeklere karışıyordu. Necis kokuyordu. Onun için yemiyordum. Ayrıca; un ve buğday alıp el değirmeni ile öğütüp saçta kendim ekmek yapar, patates veya yumurta alıp pişirirdim. Benim bu halimi gören Ruslar, “Bu delidir.” diyorlardı. Rusya’da iken bazı ıssız yerlerde dolaşırdım. Düşünüyor, ‘Ya Rabbi bana bir kapı aç!’ diye dua ediyordum. Kaldığım yere doğru giderken, Arap kıyafetli, entarili, önündeki üç-dört merkebi götüren birisini gördüm. Yanımdan geçerken bana; ‘Esselâmü aleyküm’ diye sordu. Selâmını aldım. ‘Seni buradan çıkarsam, Türkiye’ye gider misin?’ dedi. ‘Giderim. Fakat buradan nasıl çıkacağım, dört kapısı kapalı... Diyarbakır Kalesi gibi bir yerde bulunuyoruz. Kapılarda bizim resimlerimiz var. Nöbetçiler bizi tanırlar, kapıdan nasıl geçerim?’ dedim. O şahıs: ‘Benim elbisemi giy, merkepleri sür, sen ileriden git, ben sana yetişirim.’ dedi. ‘Bu adam, boş adama benzemiyor.’ diye düşündüm kendi kendime. Onun elbisesini giydim ve merkepleri sürdüm gittim. Kapıdan geçtim, nöbetçiler birşey demedi. Kapıdan çıkınca, ekmek aklıma geldi. Baktım torbada aynı benim ekmeğim gibi dört beş ekmek var. O şahısla yirmi dört saat beraber gittik. Benim ayaklarım şişmişti. Ondan ayrıldıktan sonra, ben düşündüm: ‘Doğru yoldan gidersem Ermeniler, Ruslar onların dillerini bilmediğimden geri çevirirler.’ Onun için, ayrıca ince bir yol vardı; o ince yoldan yürüdüm. Akşam oldu, yol bir dağa çıktı. Orada yol falan yoktu, şaşırdım. Baktım, orada dağda bir inek var. ‘Onu sürersem bir şenliğe rastlarım’. dedim. İneği sürdüm, inek bir mağaranın önünde durdu. ‘Bre hayvan, niye duruyorsun?’ derken, baktım mağaradan bir pîr-i fânî, âbid bir zât çıktı. Beni ismen, cismen biliyordu. Bana, ‘Hoşgeldin, ehlen ve sehlen.’ dedi ve ‘Sen yorulmuşsun, açsın.’ diyerek beni içeriye aldı. ‘Benim ekmeğim falan yok. Bu ineği yaz-kış sağar, sütünü içerim.’ dedi. Bana süt sağıp getirdi. Daha öyle lezzetli süt içmemiştim. O gece orada kaldım. Bana dedi ki: ‘Sen Türkiye’ye gidersin. Türk kardeşlerine selâm edersin. Başlarında çok musibetler var. Üç şeye riayet etsinler:

1- Kur’an derslerine.
2- Ezân-ı Muhammed’iyi daima yüksek sesle okusunlar.
3- Cemaatten ayrılmasınlar.’

Bediüzzaman Hazretlerinin bu sözlerine ilaveten ve bunlara bağlı olarak, Molla Hamit Ekinci diyor ki: “Onun için Üstad’ımız yanına gelen köylülere, ziyaretçilere daima, ‘Köyünüzde hoca var mı? Câmi var mı?’ diye sorardı. ‘Yok’ derlerse, kızar, ‘Camisiz ve hocasız yerde nasıl duruyorsunuz?” diyerek, hiddet ederdi.

***

Üstad, Rus esaretinden bizim kanaatimize göre, Allah’ın inâyeti ile ve Hızır Aleyhisselamın rehberliğiyle kurtulmuştur. Bu firarı sırasında, esârete geldiği yolu kullanmamış, bizzat komünizm yangının ve fitnesinin çıktığı yer olan Petersburg’dan geçmişti. Bu mânâlı hareket, enteresandır. Böylece, Üstad komünizmin menbaını görüyor ve tespitlerini yapıyordu.

100 Mistakes That Changed History

• Sometimes, a mistake, even one that changes history, comes from ignorance, not stupidity or bad judgment. But even with that said, in this case, the difference between intent and ignorance does not make the consequences less disastrous.

• Some great thinkers are years ahead of their time, whereas others are millennia ahead of theirs.

• If you have everything to lose and winning will not win the war, accept any peace you can get.

• Had Carthage survived as a major economic presence in the Mediterranean, the city might well have slowed or changed the expansion of Rome. Certainly its mercantile philosophy and family-centered social structure would have been more present in today’s Western culture as opposed to the patriotic and state-centered ideal that we have all inherited from Rome.

Dreaming of Aristotle

Alongside a lust for power, al-Mamun’s rule was also characterised as a time when science and scholarship were at their peak. Al-Mamun is regarded by historians as the great champion of rationalism, and as the caliph who promoted science more than any other. It is said that once, when al-Mamun achieved a victory over the Byzantines, he asked from them as reparation not gold nor any other such mundane treasures, but a copy of Ptolemy’s great book on astronomy, the Almagest.

There is a famous story telling how al-Mamun once saw Aristotle in a dream. Several versions of the story exist. Here is one transcript of the exchange:

Al-Mamun to Aristotle: What is good?
Aristotle: That which is in the mind.
Al-Mamun: What more is good?
Aristotle: That which is in the law.
Al-Mamun: What more?
Aristotle: The will of the people.
Al-Mamun: And what more?
Aristotle: There is no more.

In another more elaborate version, Aristotle explains that reason and revelation are not in opposition – that Man should seek God’s truth by opening his mind to the power of reason rather than by waiting for divine revelation. He then goes on to instruct al-Mamun to turn all resources to translating the great works of thought and knowledge into Arabic, for ‘Knowledge has no borders, wisdom has no race or nationality. To block out ideas is to block out the kingdom of God.’

The story then goes on to tell how, on waking, al-Mamun instructs men to go to Byzantium and bring back all the greatest books, to go to Gundeshapur in Persia and bring back the contents of its great library, to find all the best scholars and translators, and finally to build a centre at the court in Baghdad for learning and scholarship which he will call the House of Wisdom.

The Role of Paper

One thing that arrived in Baghdad just in time to really help the translation movement, and the whole of Arabic scholarship, was paper. There is an apocryphal story that the Muslims learned the art of papermaking from Chinese prisoners they caught at the Battle of Tallas in 751. It’s probably just as likely that paper arrived from China with the many traders who were at that time journeying far across Asia, and that they brought back Chinese calligraphy as well as paper. Either way, it arrived in Islam just about the same time as the founding of Baghdad by the Abbasids. Its impact was enormous. Parchment was very expensive, hard to come by, thick and awkward to use. Paper, on the other hand, was cheap, available in bulk, light and thin, and was perfect for a new calligraphic style of Arabic writing. If in China, papermaking might have been an art, in Baghdad it became an industry.

With paper, books could be made and copied comparatively cheaply in large numbers, and the boost this gave to learning in Islam is immeasurable. Previously, parchment codexes and scrolls of books had been so rare and so bulky and precious that they were held only in a very few private or royal libraries. With the coming of paper, books and bookshops appeared not just in Baghdad but in many other Islamic cities too. Even those who were moderately wealthy could build up their own private library, and public libraries appeared for the first time. In Bukhara, for instance, there was a public library where scholars could simply drop in, ask the librarian to get them a particular book from the library stacks off to the sides of the main hall, and then sit down to make notes. The library even provided free paper for the scholars. By the 13th century, Baghdad had many public libraries and bookshops, with numerous publishers employing scores of copyists to make the books.

A New Language

The administration of the Islamic territories was probably an equally important stimulus to scholarship and science. For the first few decades, the business of government was performed in the relevant national language, with the aid of interpreters. In the 690s, however, Caliph Abd al-Malik decreed that Arabic was to be used in all official documents. That meant that anyone wanting to work for the government – even conduct business with government officials – had to be able to write Arabic. The long-term impact of this simple measure was huge. Gradually, pretty much everyone from Andalusia to Afghanistan learned to speak a form of Arabic. For anyone who could write, Arabic became effectively a universal language right across the vast extent of the Muslim world. Just as English is the language of science today, so the spread of written Arabic allowed scholars from distant places and numerous different cultures to communicate their ideas easily and note them down for others to read. It’s probable that this, as much as anything, helped to enable and sustain Islamic science over so many centuries.

Legacy to Humanity

It is already well known that coffee came from the East. According to one theory it was discovered after goatherds in Yemen, or perhaps Ethiopia (depending on which version of the story you read), noticed how frisky their charges became after eating certain berries. You might even know that the sugar that sweetens coffee originated here too. Indeed, there are many more everyday pleasures that are to be found in early Islam, but whose history is not so well known.

Take gardens as a place of relaxation rather than just a place for growing vegetables or herbs, for instance. They came to us from Persia. ‘Early Muslims everywhere made earthly gardens that gave glimpses of the heavenly garden to come’, says the historian A.M. Watson in his book Agricultural Innovation in the Early Islamic World. ‘Long indeed would be the list of early Islamic cities that could boast huge expanses of gardens.

***

Islamic carpets were imported as essential luxuries for centuries, long before the 18th-century Industrial Revolution meant that they could be made more cheaply in Europe. Chess, developed and played in India, came to Europe around the 9th century via Persia and Arabic-speaking Spain, and via the Viking trade routes from central Asia. The word ‘checkmate’ is similar to the Persian shahmat, meaning ‘the king is defeated’. After your game, you might drink an aperitif from a glass – distillation and drinking-glasses are both innovations developed in Islam.

Even many deeper aspects of Western faith and culture are shared by those of the ancient Islamic world. The arches of some cathedrals, those pinnacles of Christian architecture, are shared by many mosques. And stained-glass windows were also used in Islamic times, as was the music notation: ‘do, re, mi, fa, sol, la, ti, do’. Many of our basic institutions, too, can also be found in the world of medieval Islam, including public hospitals and libraries. The medicine of Hussain ibn-Sina (Avicenna) was Europe’s default medical system up until the discovery of germ theory.

***
Besides new techniques and water management systems, crops were taken from one part of the world and introduced elsewhere. Oranges and lemons, for instance, came from India to the Middle East around the end of the 9th century and soon spread across the Islamic world and into Spain. In the same way, the empire cultivated and then spread sugar, pomegranates, figs, olives, cotton and many other crops far and wide.

Prejudice

Names such as al-Khwarizmi and ibn al-Haitham are as integral to the history of science and technology as are Newton and Archimedes, James Watt and Henry Ford, but the Arabic-sounding names somehow became lost in the myth of the Dark Ages. The reasons for this are the subject of an intense debate, which is as much about the relationship between the West and Islam as it is about the history of science and technology.

The Dark Age Myth

If there is much misunderstanding in the West about the nature of Islam, there is also much ignorance about the debt our own culture and civilisation owe to the Islamic world. It is a failure which stems, I think, from the strait-jacket of history which we have inherited.

                HRH Prince Charles in a speech at Oxford University, 27 October 1993

***

In mainstream science education in Britain – until very recently – the history of scientific progress has tended to leapfrog from the classical era of Euclid, Aristotle and Archimedes straight to the birth of the Age of Science in 16th- and 17th-century Europe, with only a cursory mention, if any, of the great swathe of Islamic science in between. In some versions of history, the ‘dark age’ only really ends, and the progress of science only really begins, with the famous conflict in the early 17th century in which Galileo confronts the Catholic Church with the assertion that the earth moves around the sun. As the world eventually acknowledges that Galileo is right, this is presented as the world-changing triumph of the light of reason over superstition. Thereafter, from the 17th century onwards, Western Europe’s scientists are set free to unlock the world’s secrets – William Harvey discovers blood circulation, Isaac Newton launches the study of physics, Robert Boyle pioneers the study of chemistry, Michael Faraday, electricity, and so on. And so we move forward into the Age of Reason and the dramatic progress of modern science.

***
The most distorting effect of the Dark Ages myth was the way it seemed to sideline, in the popular imagination at least, the history of the world beyond Western Europe – and virtually ignore the fact that learning had simply shifted eastwards, not completely flickered out. First of all, the Dark Ages myth seemed to turn a blind eye to the fact that the Roman empire did not actually end with the fall of Rome, but moved its centre to Byzantium. As the work of the historian Judith Herrin of King’s College London shows so well, we are just beginning to wake up to the fact that cultural life – a rich cultural life – existed in Byzantium for the entire duration of the Dark Ages. And if Christian Byzantium was left in the shadows, equally telling has been the neglect of the achievements of early Islam.

The Dark Ages myth proved so powerful that even in some academic circles the best that could be said of Islamic scholarship was that it saved the great classical texts so that Europe could rediscover them in the Renaissance – as if retrieving them from a hole where they had been squirrelled away while the thousand-year storm blew past. With the old treasures retrieved, it was surmised, Islam was no longer needed and it was up to Europe alone to take knowledge forward.

Güneş Dil Teorisi

1935-37 yıllarında Güneş Dil Teorisi çerçevesinde Arapça ve Fransızca kökenli kelimelerden bir sürü uydurma ”sözcük” türetildi. Tıpkı école’den okul, bulletin’den belleten, hégémon’dan egemen, electrique’ten yaltırık, image’dan imge, alliage’dan alaşım, général’den genel, terme’den terim, yahut alaka’dan ilgi, buut’tan boyut, civar’dan çevre, dânişmend’den danışman, kanaat’ten kanı, kısım’dan kesim, kütle’den kitle gibi, Arapça kudsi’den kutsal yaratıldı. Sonra Eski Türkçe kut ile bağdaştırılıp Öztürkçeleştiriliverdi. Yoksa Türkçede o devirden önce -sel/-sal diye bir ek olup olmadığı bile şüphelidir.

Patates

Patatesin adı başka, bitkinin kendisi başka. İsmin aslı batata, Amerika yerli dillerinin birinden geliyor. Amerikalıların yam veya sweet potato adını verdiği, kabak tatlısına benzer tadı olan, kırmızı-turuncu renkli başka bir yumrulu bitkinin adı. Kristof Kolomb ilk kez Amerika’da bulup getirmiş, ama Avrupa’da pek tutulmamış.

Bildiğimiz patates başka bir bitki. İnsanlarca yenen çeşidi ilk önce 18. yüzyılda İrlanda’da tarım işçileri yesin diye geliştirilmiş, kıta Avrupa’sında 1800’lerin başında Napoleon’un girişimiyle geniş çapta ekilmeye başlanmış. İstanbul’da ilk kez II. Mahmut döneminde Alibeyköy Çiftliğinde Ağaton Efendi yetiştirmiş, padişahtan ödül filan almış, 1820’ler olmalı. Kumkapı’daki bizim patrikhanenin bahçesinde süslü mezarı olan Krikor Ağaton bunun oğludur.

Balkanlara patates anlaşılan bu tarihten az önce, galiba 1820 dolayında Avusturyalıların çabasıyla girmiş. Grundbirne (yer armudu) Avusturyalıların kullandığı tabir. Sırpça krumpír, Bulgarca-Makedonca kumpír belli ki oradan gelmiş. Rumeli’nde Almanca kelime yerleşirken, İstanbul’da İngilizceden Rumca telaffuzla alınan patates tercih edilmiş.

Yemin

Arapça yamîn “sağ”, daha doğrusu “sağ el”. Sağ elin uğurlu sol elin uğursuz olduğuna dair inanış, en eski zamandan beri tüm insan topluluklarında var. Ortadoğu’nun Sami toplumlarında da sağ avucunu gösterme jesti kadim zamanlardan bu yana doğruluk, güven, dostluk, söz verme ifade etmiş. Yemin etmek, esasen sağ elini kaldırıp göstermek demek. Eskiden yemin vermek denirdi, daha bile somut.

Yamîn’in Arapça zıddı asıl yesar değil şa’m, yani sol el. Bunun türevi şom ağızlı’daki şom, yani uğursuz, kutsuz. Ayrıca şe’amet (uğursuzluk) ve meş’um (uğursuz, lanetli) sözcükleri de aynı Arapça kökten geliyor. Misal: “O meş’um günde vatan mateme gark olmuştu.

Arapçanın İslamöncesi döneminde bu kelimeler coğrafi yön anlamında da kullanılmış. Gün doğumunu karşına alırsan sağ güney, sol kuzey olur. O yüzden öz Arabistan’ın güneyindeki ülkenin adı Yemen, kuzeyindeki ülkenin adı da Şa’m olmuş. Şam esasen bugünkü Suriye’nin güney kısmını oluşturan memleketin adı, bunun başkenti olan kent de aslen Dımışk yahut Dimaşk, İngilizcesi Damascus. Osmanlı’nın Şam vilayetinin başkenti olduğundan, bizde Şam diye anılıyor.

Bayrama çocuklarımı alıp oraya gidiyorum, bakalım nasıl yermiş.